7-Мавзу: шахснинг билиш жараёнлари: сезги, диқҚАТ, идрок, хотира, тафаккур, нутқ, хаёл

ҳукмлар деб аталади. Бундай ҳукмларда инсон нарса, воқелик, ҳодиса билан 
унинг хусусияти ўртасида мустаҳкам боғланиш борлигини ва бу боғланишга 
зид келадиган бошқа бир ҳолнинг бўлиши асло мумкин эмаслигини акс 
эттиради. Психологияда ҳукмлар иккита асосий йўл билан ҳосил қилиниши 
таъкидлаб ўтилади. Биринчи йўл билан ҳукм ҳосил қилинганда идрок қилиш 
зарур бўлган нарсаларнинг бевосита ўзи ифодаланади. Иккинчи йўл билан 
эса бевосита мулоҳаза юритиш ѐрдами билан ҳукм амалга оширилади. 

---

47 
Масалан, бу автомобилнинг янги модели. Мазкур мисолда ҳукм 
чиқаришнинг бирламчи йўли акс эттирилган. Даставвал олимлар кашфиѐт 
ѐки ижодий жараѐнда назарий жиҳатдан мулоҳаза юритиш ѐрдамида ҳукм 
чиқарадилар. Улар чиқарадиган ҳукмнинг тўғрилиги амалиѐтда кейинчалик 
тасдиқланади. Бу иккинчи йўл билан ҳукм чиқаришга мисолдир. 
Хулоса чиқариш 
Бир қанча ҳукмларнинг мантиқий боғланиши натижасида ҳосил 
бўлган янги ҳукм инсоннинг билиш фаолиятида алоҳида аҳамиятга эга.
Масалан, ҳар қандай ҳаракат материя ҳаракатидир, иссиқлик ҳаракат 
шаклидир, деган иккита ҳукмни олайлик. Бу икки ҳукмдан, демак иссиқлик 
материя ҳаракатидир деган янги ҳукм чиқарилади. Бунда биринчи ҳукм 
ҳамиша умумий ҳукм бўлиб, иккинчи ҳукм якка ҳукм бўлади. 
Келтирилган мисоллардан кўриниб турибдики, мулоҳаза юритиш ҳам 
хулоса чиқариш ҳам воқеликни бевосита билишнинг асосий шакли сифатида 
намоѐн бўлган олдинги икки ҳукмга асосланиб, учинчи ҳукм чиқарилади. 
Мазкур хулосани бевосита текшириб кўришга ҳеч қандай эҳтиѐж қолмайди. 
Шу сабабдан хулоса чиқаришда фикр ўртасидаги шундай боғланиш 
натижасида бир ѐки ундан ортиқ ҳукмлардан учинчи ҳукм келтириб 
чиқарилади. 
Хулоса чиқариш уч турга бўлинади: индуктив, дедуктив ва аналогия. 
Масалан, темир электр токини ўтказади, пўлат электр токини 
ўтказади, мис электр токини ўтказади, руҳ электр токини ўтказади. Демак, 
барча металлар электр токини ўтказади, деган умумий хулоса чиқарамиз.