7-mavzu: O‘zbekistonda mashinasozlik sanoatini rivojlanish tarixi. Reja

Mashinasozlik sanoatini tarixi O‘zbekistonda Mashinasozlik 
sanoatining dastlabki korxonalari
. 
Bir qarashda O‘zbekiston mashinasozligi ma’lum bir bosqichni bosib o‘tgan, 
o‘z tarixiga ega bo‘lgan sohalardan biri. Sobiq sho‘rolar davrida o‘lkamizda 

---

qishloq 
xo‘jaligi 
mashinalari 
ishlab 
chiqaradigan 
«Tashselmash», 
«O‘zbekselmash», 
Toshkent 
traktor 
zavodi, 
Ekskavator 
zavodi, 
«CHirchiqselmash» hamda Andijon va boshqa viloyatlarda turli rusumdagi 
traktorlar ishlab chiqarilar edi. Biroq, aslida ular tor ma’nodagi ishlab chiqarish 
quvvatiga va imkoniyatiga ega emas edi. 
O‘zbekistonda Mashinasozlik sanoatining dastlabki korxonalari 20-asr 
boshlarida vujudga kelgan. Bu davrda metallga ishlov berish sanoati, asosan, 14 ta 
kichik tuzatish ustaxonalaridan iborat edi. Ularda, asosan, t. y., paxta tozalash va 
yog‘ zavodlarini ta’mirlash ishlari bajarilardi. Yalpi sanoat mahsuloti umumiy 
hajmida og‘ir sanoat va metallga ishlov berish tarmog‘ining hissasi 1,3% ni tashkil 
etgan. 1920-y. lardan q. x., sanoat va transportning rivojlantirish zaruriyatidan 
mavjud ta’mirlash korxonalari kengaytirildi, yangilari kurila boshladi. 1927 y. 
noyab. da Toshkentda «Boshpaxtasanoat»ning mexanika zavodi ishga tushirildi. 
1931 y. da bu zavod negizida taxta tozalash zavodlari uchun asbob uskunalar i. ch. 
va q. h. texnikasi ta’miri bilan shug‘ullanadigan «Qishloqmash» (hoz. 
«Toshkent qishloq xo‘jaligi mashinasozligi zavodi» aktsiyadorlik jamiyati) tashkil 
etildi. Zavodda chigit seyalkalari, borona va kulьtivatorlar tayyorlash yo‘lga 
qo‘yildi. O‘zbekiston mustaqillikka erishganidan keyin shakllana boshladi. 1990-
yillarga qadar respublikada avtomobilsozlik sanoati yo‘q edi. O‘zbekistondagi bir 
necha avtomobilь tuzatish zavodlari (Toshkent avtotuzatish zavodi 1939 y. da 
ishga tushirilgan), yengil mashinalarga xizmat ko‘rsatadigan «O‘zavtotexxizmat», 
«O‘zavtoVAZxizmat» i. ch. birlashmalari korxonalar, tashkilotlar va aholining 
avtomobillariga texnika xizmati ko‘rsatib kelgan. Avtomobilsozlik sanoati 
sohasida ishlab turgan va yangi qurilayotgan zavodlar negizida avtomobilь 
industriyasini barpo etish, yengil va yuk avtomobillari, avtobuslar, trolleybuslar 
hamda ularga ehtiyot qismlar ishlab chiqarish  servis xizmatini yo‘lga qo‘yish, 
respublika xalq xo‘jaligining avtotransport texnikasiga bo‘lgan ehtiyojlarini 
qondirish, avtomobilь sanoatining raqobatbardosh mahsulotlar bilan jahon 
bozoriga chiqish vazifalari hal etilmoqda
Traktorsozlik 
va 
qishloq 
xo‘jaligi 
mashinasozligi. 
Respublika 
mashinasozligida ishlab chiqariladigan jami mahsulotning qariyb 20% shu tarmoq 
hissasiga to‘g‘ri keladi. 90-y. boshigacha tarmoqning ko‘pgina mahsulotlari sobiq 
Ittifoq ahamiyatiga ega bo‘lgan. MDH mamlakatlari bo‘yicha paxta terish 
mashinalari, 
chigit 
seyalkalari, 
paxtachilikka 
moslashtirilgan chopiq traktorlari, traktor tirkamalarining 
asosiy 
kismi 
O‘zbekistonda ishlab chiqariladi. 30-y. lar boshida paxtachilikda ishlatiladigan 
ekish va tuproqqa ishlov berish mashinalari, paxta tozalash zavodlari uchun 
texnologik va b. jihozlar O‘rta Osiyoda yagona «Boshpaxtasanoat»ning mexanika 
zavodida tayyorlangan. 90-y. ga kelib traktorsozlik va q. h. mashinasozligi 

---

tarmog‘ida 20 dan ortiq zavod, birlashma va tashkilotlar faoliyat ko‘rsatdi. Bu 
tarmoqda paxtachilik traktorlari, dvigatellar, traktor tirkamalari, paxtachilik 
texnikasi kompleksi, bog‘dorchilik va tokchilik mashinalari, q. h. mashinalari 
reduktorlari, chorvachiliq ozuka tayyorlaydigan mashinalar, ehtiyot qismlar va h. 
k. ishlab chikariladi. 20-a. ning 90-y. lar boshida quvvati 30 ot kuchi bo‘lgan TTZ 
– 30 traktori va unga moslangan q. h. mashinalari va qurollari majmui yaratildi. 
Traktorsozlikning yirik korxonalari — «Toshkent traktor zavodi» davlat-
aktsiyadorlik jamiyati va «O‘zKeystraktor» qo‘shma korxonasida TTZ-30, MT-30, 
TTZ-100K.10, TTZ-100K.11, SX-100 («Keys»), SXR-100 va boshqa paxtachiliq 
universal traktorlari, traktor tirkamalari, yuklagichlar, metall quymalar, 
shtampovkalar ishlab chiqaradi. Qishloq xo‘jaligi mashinasozligi tarmog‘idagi 
yirik korxonalardan biri «O‘zqishloqmash» aktsiyadorlik jamiyati chigit se-
yalkalari, ko‘sak chuvish mashinalari, rotorli o‘rim mashinalari, TTZ-30 va b. 
traktorlarga tirkab va osib ishlatiladigan mashinalar, kartoshka ekkichlar, 
«Kimyoqishloqmash» 
aktsiyadorlik 
jamiyati 
q. 
x. 
da 
ishlatiladigan 
tirkamali purkagichlar ishlab 
chiqariladi. 
Paxtachilikni 
kompleks 
mexanizatsiyalash 
uchun 
mashina 
va 
mexanizmlar, g‘o‘za kulьtivatorlari, 
chizelkultivatorlar, o‘g‘it solgichlar, ariq qazgich tekislagichlar, ko‘sak terish 
mashinalari, 
pluglar, chorvachilik uchun 
turli 
mashinalar 
va 
b. 
mahsulotlar «CHirchiqqishloqmash» aktsiyadorlik jamiyatida ishlab chiqariladi. 
1959 y. dan «Toshqishloqmash» aktsiyadorlik jamiyati paxta terish mashinalarini 
ishlab chiqarishga ixtisoslashdi (dastlabki paxta terish mashinasi 1949 y. 
tayyorlangan). Hozirgi davrda korxonada yangi, gorizontal shpindelli XMG-04 va 
XMG-12 o‘rnatiluvchi paxta terish mashinalari, «O‘zKeysmash» qo‘shma 
korxonasida «2022 Kotton Ekspress» ikki qatorli, gorizontal shpindelli 
o‘ziyurar paxta terish mashinalari ishlab chiqariladi. Bog‘dorchiliq tokchilik va 
polizchilikda 
foydalaniladigan 
mashina 
va 
moslamalar 
«Bog‘dorchilik 
mashinasozligi zavodi» aktsiyadorlik jamiyatida ishlab chiqariladi. Zavod 1969 y. 
ixtisoslashtirilgan konstruktorlik byurosi tarzida tashkil etilgan, keyinchalik 
Toshkent tajriba eksprimental 
zavodi 
bilan 
«O‘rta Osiyo qishloqmash» 
birlashmasiga aylantirilgan. «Urganchozuqamash» aktsiyadorlik jamiyati (1987) 
osma 
traktor 
uroq 
mashinalari, 
traktor 
xaskashlari, sholi o‘rish 
mashinalari, Buxoro ixtisoslashtirilgan tajriba zavodi chorvachilik jmhozlari, 
g‘o‘zapoya yulgichlar i. ch. ga ixtisoslashgan. 
Respublikada umumiy mashinasozliq to‘qimachilik sanoati, paxta tozalash 
sanoati mashinasozligi, asbobsozlik sanoati mashinasozligi va korxonalari 1994 y. 
da 
tashkil 
etilgan 
O‘zbekiston 
mashinasozligi 
sanoati 
uyushmasi 
(«O‘zmashsanoat»), qishloq xo‘jaligi mashinalari va traktorsozlik korxonalari 
«O‘zqishloqxo‘jalikmashxolding» kompaniyasi, avtomobilsozlik sanoati va 

---

unga texnika 
xizmati 
ko‘rsatish korxonalari 
O‘zbekiston avtomobilsozlik 
korxonalari uyushmasi («O‘zavtosanoat»), elektrotexnika, radiotexnika sanoati 
korxonalari O‘zbekiston radioelektronika, elektrotexnika sanoati korxonalari 
uyushmasi («O‘zeltexsanoat») tarkibiga kiradi. 2002 y. da O‘zbekiston 
Mashinasozlik sanoatida 716 dona kuchli tok transformatorlari, 35130 dona 
avtomobilь (shu jumladan, 414 avtobus), 3148 dona traktor, 65 dona paxta terish 
mashinasi ishlab chiqarildi . 
Respublikada Mashinasozlik sanoati 15 tarmoqqa mansub 100 dan ortiq 
yirik korxonalardan iborat. Ularning orasida traktorsozlik va q. h. mashinasozligi, 
to‘qimachilik mashinasozligi, paxta tozalash mashinasozligi, elektrotexnika sano-
atining salmog‘i katta. Ayni paytda respublika iqtisodiyoti uchun yangi bo‘lgan 
avtomobilsozliq radioelektronika kabi sanoat tarmoqlari barpo etilmoqda.