7-mavzu: kar’era turlari va bosqichlari. Reja: Kar’era va kar’era turlari

Ijodiy yondashish
Ijodkorlik yetishmagan yondashish
Boshqa odamlarning ijodiy yondashishini qadrlaydi	Odamlarning ijodi yondashishini qadriga yetmaydi
Noaniqlikka tayyor turadi	Noaniqlikni yomon ko’radi
Shaxsiy qobiliyatiga ishonadi	Shaxsiy ijodkorligiga ishonmaydi
Ijodga xalaqit beruvchi omillarni aniqlaydi	Ijodga xalaqit berivchi omillarni o’rganmaydi
Vazifalarini bajarishda shijoat ko’rsatib ishlaydi	Ishni oxiriga yetgazmasdan tashlab qo’yish odati bo’ladi
An’anaviy yo’ldan voz kechishi mumkin	An’anaviy yo’ldan borishni afzal ko’radi
Ruhiy zarbani kamaytirishga harakat qiladi	Ruhiy zarbani giriftor bo’ladi
O’zgarishga ehtiyoj sezadi	O’zgarishga ehtiyoj sezaydi
Imkoniyatdan foydalanadi	Imkoniyatni qo’ldan boy beradi
G’oyaga ijobiy munosabatda bo’lish qobiliyatiga ega	G’oyaga chinalamiga jiddiy munosabatda bo’ladi
Yangicha qarorlar qabul qilishni afzal ko’radi	An’anaviy qarorlar qabul qilishni afzal ko’radi
Muammolarni tizimli asosda hal etadi	Muammolarni tizimli yechadi
Miyani ishlatish usulidan foydalanadi	Miyani ishlatish usulidan xabari bo’lmaydi
Ijodiy guruhga rahbarlik qilish qobiliyatiga ega	Ijodiy guruhga boshqarishda qiyinchiliklarga duch keladi
Hissiyotni erkin ifoda etishni rag’batlantiradi	Hissiyotga juda beriluvchan bo’ladi
Xatolar asosida o’rganishga harakat qiladi	Xatolar asosida o’rganish qobilyati bo’lmaydi
Xavf-xatarga yuzma-yuz boradi	Xavf-xatardan yiroqroq yuradi

Turli kasb egalari faoliyat motivlarini o’rganishda, ular xarakterini bilish, o’zgartirish muammosini tadqiq etish ilmiy nuqtai nazaridan ahamiyatga ega. Bulardan boshqaruv faoliyati sohasidagi muvaffaqiyatga erishish hamda mag’lubiyatdan qochish motivlarini muhim o’rin to’tadi.

Endidiqqatimizniiqtisodiyjarayonlarniro’yobgachiqarishshaklihisoblanganboshqaruvchiliksohasiko’nikmalarinihosilqilishvaubilanbog’liqtushunchalarningmazmuniniyoritibberishdagivazifalargaqaratamiz.

Boshqaruvningnoto’g’rivayuzakinazariytalqini – bufaoliyatnifaqat “rasmiy” amalqilishigayokio’zimkoniyatlarinito’liqro’yobgachiqaraolmasligigasababbo’ladi. Bungamisolqilib, yaqino’tmishdagiboshqaruvtizimimiznikeltirishmumkin. Jamiyata’zolarida, asosan, uningo’sibkelayotganqismidatadbirkorlikxislatlarinishakllantirishtalablarinihisobgaolmaslik, ulardaboqimandalikkayfiyatiningkuchayishi, tayyorga-ayyorlarningko’payishi, iste’molgaustunlikberilishi, vaqtomilio’zqadrinibatamomyo’qotishikabisalbiyholatlarpaydobo’lishigaolibkeladi. Bularhamyaqintarixdagihayotimizningodatiyholatlaribo’lib, jamiyathozirgachabuillatlardanto’lig’ichaqutilganiyo’q.

Uchyillikolibborilganamaliytadqiqotlarnatijasigako’ra, yuqoriijodiyyondashishgaamalqilganboshqaruvchilarvaijodiyyondashishyetishmaganrahbarlar (masalan, iqtisodiyotsub’yekti) to’g’risida 8-jadvaldagitavsifnomanikeltirishmumkin.

Tajribali va tajribasiz rahbarning ish samaradorligi (7.3-jadval).

Muammoni yechishni biladi	Muammoni yechishni bilmaydi
Muammoni doimo yechadi	Yechilmagan muammoni o’z holiga tashlab qo’yadi
Muammoni yechishga xos usullarni tanlaydi	Aniq maqsadsiz yashaydi
Muammoni yechishga tizimli yondashishdan foydalanadi	Tizimli yondashishdan foydalanmaydi
Muammo uchun javobgar shaxsni tayinlaydi	Muammo uchun kim javob beradi, aniqlamaydi
Muvaffaqiyat garovini (mezonini) aniq belgilaydi	Muvaffaqiyatga erishish uchun aniq bo’lmagan mezonga asoslanadi
Axborotdan unumli foydalanadi	Axborotlarni yetarli darajada yig’maydi
Rejalashtirishni samarali olib boradi	Ishni samarasiz rejalashtiradi
Tahlil qilishga vaqt ajratadi	Yig’ilish tahlilini o’tkazmaydi
Ishchi guruhlari faoliyatini samarali muvofiqlashtiradi	Ishchi guruhi faoliyatini yetarli muvofiqlashtirmaydi

Ma’muriy boshqaruv organi rahbari psixogrammasining nazariy asoslari jahon psixologiya fanida yetarli darajada ishlab chiqilgan bo’lsa-da, an’anaviy fanda uning “milliy andozasi” hali to’lig’icha ilmiy tahlil qilib berilmagan. Boshqaruvning milliy andozasi respublika iqtisodiyotining umumiy xususiyatlarini, xalqimizning tarixiy ildizlari, sharqona turmush tarzi, an’analari va ma’naviy madaniyati kabi jihatlar bilan to’ldirilgan hamda boyitilgan holda vujudga keltirilishi lozim. Bu o’z navbatida bugungi kundagi boshqaruv psixologiya sohasiga ham taalluqlidir.

Bizningcha, ushbu taklif etilayotgan tavsifnomalar tom ma’noda kelajakda ma’muriy boshqaruv organlari rahbari lavozimiga zaxira shakllantirilayotganda mutasaddi tashkilotlar xodimlariga qo’l keladi.

Chunki jamiyat a’zolarida ma’muriy boshqaruv organi rahbari psixogrammasini asoslovchi rahbarlik faoliyatining psixologik tavsiflari tasnifini shakllanishi, personalni boshqarish bilimlarini to’liq egallab olgan taqdirdagina yuzaga chiqadi.

Xulosa qilib aytganda, rahbar qiyofasi, imidj so’zining ifodasi sifatida namoyon bo’lar ekan, bu boradagi turli xil ta’riflarni keltirish, ularni tahlil qilish va o’rganish uning yanada chuqurroq mohiyatini anglab yetish hamda ushbu mazmunda teran fikr yuritishga undaydi. Psixologiyaning turli xil yo’nalish tarafdorlari imidjni shakllantirish borasida o’zlarining qator tamoyillarini yaratadilar. Yana bir qator mualliflar imidjni shakllantirishni neyrolingvistik dastur (NLD) asosida ishlab chiqishni taklif etadilar. NLD uslubidan, asosan, shaxsiy “resurs”larni ochishda foydalanish kerak. Marketing psixologiyasida “imidjni boshqarish” tamoyili tushunchasi mavjud bo’lib, yuz yillar oldin G’arbda ishlab chiqarishdagi jamoaning psixologiyasini boshqarish strategiyasini yaratishni boshlaganlar. Rahbarning imidji to’g’risidagi tasavvur munosabatlardagi guruhga ularga yetib kelgan ma’lumot asosida yaratiladi va ongiga singadi. Ushbu “PR” tamoyilining muallifi, deb amerikalik tadqiqotchi A.Lini hisoblash mumkin. Public Relations (ommaviy aloqalar) bugungi kunda murakkab mexanizm bo’lib, uning o’nlab yo’nalishlari mavjud: public affairs – kompaniyaning davlat va jamoat tashkilotlari bilan aloqalari, image making – kompaniya rahbarining ijobiy (pozitiv) imidjini yaratish, media relations – OAV bilan aloqalar, message management – ta’sirni boshqarish, communications – kadrlar bilan ishlash va boshqalar. Bularni hammasi PR texnologiyalarining empirik yo’l bilan rivojlanayotganligini ko’rsatadi.