7-mavzu. Ishlab chiqarishda shovqin va titrash

Ultratovush va infratovushlardan himoyalanish. Inson qulog‘i 16 Gs dan 20000 Gs gacha bo‘lgan chastotali tovushlarni eshita oladi. 16 Gs dan kichik chastotali tovushlar – infratovushlar, 20000 Gs.dan katta chastotadagi tovushlar- ultratovushlar deb ataladi .

Ultratovushlarni tizimli ravishda insonga ta’sir etishi tez charchashga, quloqlarda og‘rik paydo bo‘lishiga, bosh og‘rigiga, asab va yurak – tomir tizimi ish faoliyatini buzilishiga olib keladi. Shu sababli, ultratovshli qurilmalar bilan bevosita kontaktda bo‘lish taqiqlanadi.

Ultratovushlarning inson organizmiga zararli ta’siri tovushni izolyasiyalovchi kojuxlar va ekranlardan hamda masofadan boshqarish

(“distansion”) moslamalaridan foydalanish orqali bartaraf etiladi.

Infratovushlar tabiatda yer qimirlashlar, vulqonlar, dengiz to‘lqinlari vaqtida yuzaga keladi. Infratovushlarning sun’iy manbai - dizelgeneratorlari, kompressorlar, turbin dvigatellar, elektrovozlar, teplovozlar, sanoat ventilyatorlari va boshqa katta o‘lchamli mashina-mexanizmlar hisoblanadi. Past chastotali tebranishlarning uzoq vaqt ta’siri toliqishga, bosh aylanishiga, uyquning buzilishiga, asabiy zo‘riqishga, markaziy nerv tizimining ish faoliyatini, qon aylanish jarayonini, yurak-tomir tizimini va oshqozon-ichak faoliyatini buzilishiga olib keladi. Inson qisqa vaqtda tovush bosimi darajasi 150 dB gacha bo‘lgan infratovushlarga bardosh bera oladi. Tovush bosimi 150 dB dan yuqori infratovushlar o‘limga olib kelishi mumkin. Ayniqsa, infratovushlar chastotasi inson ichki a’zolarining chastotasiga (3-9 Gs) teng bo‘lganda o‘ta xavfli hisoblanadi. Bunday vaqtda rezonansli tebranish hosil bo‘lib, ichki a’zolarga katta bosim ta’sir etadi. Shunga mos holda nafas olish a’zolari uchun 1-3 Gs, yurak uchun 3-5 Gs, miya biotoki uchun – 8 Gs, oshqozon uchun –5-9 Gs chastotali infratovushlar xavfli hisoblanadi. Infratovushlarni o‘lchash uchun maxsus infratovushli mikrofonlar va asboblar ishlatiladi.

Ish joylarida puxsat etilgan shovqinlarning sanitariya normalari (СанПиН № 0325-16) da shovqinlarning tasnifini quyidagicha bayon qilingan.

1. 
   Spektrdagi shovqinning xarakreriga ko‘ra ikkiga bo‘linadi: - kengligi bir oktavdan ortiq bo‘lgan doimiy spektrli, keng tarmoqli; - tonalli, spektrida aniq diskrit tonlari bor.
   

Amaliy maqsadlar uchun shovqinning tonal xarakteri (ish joylarida uning parametrlarini kuzatish) uch dyuymli oktav tolalarini o‘zgartirish orqali belgilanadi, bunga qo‘shni bo‘lganlardagi bir bandda kamida 10 dB.

2. 
   Shovqinning vaqtinchalik xususiyatlari quyidagicha taqsimlanishi kerak:
   

• 
  GOST 17187-81 ga muvofiq “sekin” ovoz balandligi o‘lchaganini hisoblovchi vaqtning o‘zgarishi bilan 8 soatlik ish kuni (ishchi o`zgarish) uchun tovush darajasi 5 dB (A) dan oshmasligi kerak bo`lgan doimiy to`g`ri;
  
• 
  GOST 17187-81 bo‘yicha “sekin” ovoz balandligi o‘lchaganini hisoblovchi vaqtning o‘zgarishi bilan 8 soatlik ish kuni (ishchi o`zgarish) mobaynida tovush darajasi 5 dB (A) dan ko`p vaqtga o‘zgarib turadi.
  

3. Intervalgacha shovqinni ajratish kerak:

• 
  tovush darajasi doimo o‘z vaqtida o‘zgarib turadigan vaqtni tebranish uchun;
  
• 
  tovush darajasi (5 dB yoki undan ko‘p) va bosqichlar o‘zgargan
  

intervalgacha, shuningdek, qatlam sobit bo‘lgan vaqt oralig‘i 1 s yoki undan ko‘p;

• 
  GOST 17187-81 bo‘yicha “impuls” va “sekin” ovoz o‘lchagichlarining vaqtinchalik xususiyatlariga mos ravishda o‘lchagan jB va dB (A) ovoz darajalari har birining har biri 1 s dan kam bo‘lgan bir yoki bir necha tovush signallaridan iborat pulsli kamida 7 dB.