|
Xalqaro valyuta
Tadqiqotchilar guruhi dunyo pullarini alohida funktsiya sifatida ko'rib chiqish mumkin emas deb hisoblaydi. Nega? Aslida, ular ilgari tasvirlangan hamma narsani, ya'ni bir qator vazifalarni bajaradilar va ularning sintezi natijasidir. Agar barcha milliy pullar erkin ayirboshlanadigan bo'lsa, bu nuqtai nazar to'g'ri bo'lar edi. Ammo, odatda, davlatning pul resurslari faqat uning doirasida ishlaydi. Jahon iqtisodiy bozoriga chiqishda boshqa valyutalar talab qilinadi. Shuning uchun jahon pullari alohida funktsiya sifatida ko'rib chiqilishi mumkin va kerak.
19-asrda Parij kelishuviga koʻra oltin jahon puli sifatida ishlatila boshlandi, yaʼni davlatlar oʻrtasidagi toʻlovlar oltin yoki oltinga almashtirilishi mumkin boʻlgan banknotalar yordamida amalga oshirilar edi. Qiymat belgilari paydo bo'lganda, hisob-kitoblar erkin konvertatsiya qilinadigan valyutalarda, masalan, AQSh dollarida amalga oshirila boshlandi. Asosiylari bilan bir qatorda xazinalarni shakllantirish vositasi vazifasi ham mavjud. Ilgari u tovarlar va pul massasi o'rtasidagi muvozanatni o'rnatish zarur bo'lgan hollarda qo'llanilgan. Xazina va jamg'arma turli tushunchalardir. Xazinalar aniq maqsadsiz, ko'pincha - ulardan samarali foydalanishning imkoni bo'lmaganda yaratiladi. Tejamkorlik - bu maqsadga erishish uchun pulni tejash.
Xazinalar quyidagilar uchun yaratilgan:
o'g'irlikdan himoya qilish;
amortizatsiyani oldini olish;
kerak bo'lishi mumkin bo'lgan qimmatbaho narsalar zaxirasiga ega bo'ling, masalan, ofatlar yuz berganda.
Bu erda moliyadan foydalanilganda bir necha bosqichlarni ajratish mumkin:
Qiymat o'lchovi ularning asl maqsadi edi.
Aylanma vositalari.
To'lov vositalari. Ushbu bosqichda sotish va to'lash vaqti o'rtasida vaqt bo'yicha nomuvofiqlik mavjud edi, ya'ni kredit kabi iqtisodiy hodisa paydo bo'ldi.
Tarqatish vositasi.
To'plash vositasi.
Valyuta ayirboshlash.
Qadim zamonlardan beri bir necha o'nlab odamlardan iborat qabilalarda yashash odat tusiga kirgan. Bu bir kishi o'z-o'zidan yashay olmasligini tushunish bilan bog'liq. Ba'zilar ov qilishdi, boshqalari esa bolalarni qo'riqlashdi. Ammo bir hududda baliq ko'proq bo'lishi mumkin, boshqa hududda esa ko'proq sabzavotlar bo'lishi mumkin, shuning uchun qabilalar barterni ixtiro qildilar. Tovar almashish orqali ular o'zlariga kerakli narsalarni olishlari mumkin edi. Keyin xuddi shu tarzda xizmatlarni - odamlarning mehnatini sotib olishni boshladilar.
Bir muncha vaqt o'tgach, turli odamlar ish va tovar qiymatini, shuningdek, ayirboshlash uchun tovarlar bilan munosabatlarini turlicha baholashlari ma'lum bo'ldi. Ana shu sabablarga ko‘ra, shuningdek, o‘zboshimchalik iqtisodiyotidan ishlab chiqarishga o‘tish natijasida universal tanga – barcha xizmatlar va har qanday tovarlarni sotib olish uchun to‘lanadigan pul muomalaga kiritildi.
Oltin va kumush pul shaklida dastlab quyma, keyinroq tanga sifatida ishlatilgan. Savdo tovarlarni sotish va sotib olish atrofida aylana boshladi, ularning xizmatlari uchun ko'proq tangalar oldi. Aynan shunday tadbirkorlar paydo bo'ldiki, ular asosan talab qilinadigan tovarlar va xizmatlarni ishlab chiqarish uchun mablag' olganlar, shu bilan birga pul topdilar.
Pulning eng keng tarqalgan turi qog'oz puldir. Ularni chiqarish huquqiga faqat davlat ega, shuningdek, muomalaga kiritadi. Soxtalikni yaratishga urinishlar jiddiy jazo va jinoiy javobgarlikka sabab bo'ladi.
Pulning ko'p shakllari va turlari mavjud. Asosan, ular ishlab chiqarilgan materialning turiga, shuningdek, pul massasi va miqdorning ma'lum miqdorining qiymatini hisobga olishda farqlanadi. Tarixiy jihatdan biz bundaylarni ajratamizpul turlari va ularning xususiyatlari:
Tovar Mustaqil qiymat va foydalilikka ega bo'lgan mahsulot turi. Ular bozorga birinchi bo'lib kirgan pullar bo'lib, ayirboshlash tovari sifatida foydalanilgan. Tovarlar, qog'oz va metall pullarni o'z ichiga oladi. Dastlab, bunday pul sifatida hayvonlar ishlatilgan, ular xizmatlar yoki tovarlarga almashtirilgan. Masalan, bir qabila boshqasidan sabzavot sotib olib, evaziga baliq bilan ta’minlagan.
Xavfsiz- mahsulot yoki xizmatning belgilangan qiymatiga javob sifatida taqdim etiladi. Ayirboshlash tovarlar emas, balki ularning sotuvchi yoki ishlab chiqaruvchi tomonidan baholanadigan haqiqiy qiymatidir. Bu turdagi tovar pullarning kichik turi hisoblanadi.
Kredit pul kreditor va qarzdor o'rtasidagi maxsus munosabatlar bo'lib, ikkinchisini qarzni to'lashga majbur qiladi. Aslida, bunday pul vaqtinchalik foydalanish vositasidir - kreditor qarzdor qaytaradigan miqdorni beradi, shuningdek, kredit bo'yicha foizlar kelishiladi. Mablag'lar shartnomaga muvofiq yoki ularni olgan shaxsning ixtiyoriga ko'ra foydalaniladi. Kredit banklar yoki jismoniy shaxslar tomonidan beriladi.
O'zining uzoq tarixi davomida insoniyat juda ko'p turli xil pul turlaridan foydalangan. Dastlab, pul ishlab chiqarilgan material juda muhim edi. Ular quyidagi turdagi xususiyatlarga ega bo'lishi kerak edi:
Do'stlaringiz bilan baham: |
