Sopolli kondensatorlar slyudali kondensatorlarga nisbatan ancha yuqori elektr ko‘rsatkichlarga ega. Bu kondensatorlarda dielektrik sifatida kuydirish yo‘li bilan o‘tkazuvchi qatlam yuritilgan sopol ishlatiladi. Ular qisqa va ultraqisqa to‘lqinli radioapparaturada o‘tish, blokirovkalash va kontur kondensatorlari sifatida keng qo‘llaniladi.
Hozirgi zamon radio qurilmalarida kondensatorlar keng qo‘llanilmoqda. Elektr kondensator dielektrik bilan ajratilgan ikki yoki undan ko‘p elektrodlar (qoplamalar) dan tashkil topgan tizim bo‘lib, bunda dielektrik qalinligi qoplamalar o‘lchamlariga nisbatan kichik. Elektrodlarning bunday tizimi o‘zaro elektr sig‘imiga ega bo‘ladi. Elektr kondensator tayyor mahsulot ko‘rinishida elektr zanjirlarda ishlatiladi, ya’ni jamlashtirilgan sig‘im zarur bo‘lgan paytlarda. Elektr kondensatorlarda dielektriklar sifatida gazlar, suyuqliklar va qattiq elektr izolyasiyali moddalar, shuningdek yarim o‘tkazgichlar xizmat qiladi. Ular tebranish konturlarini hosil qilish, elektr zanjirlarini ajratib qo‘yish uchun, shuningdek, filtrlarning elementi bo‘lib xizmat qiladi. Elektr kondensator qoplamalari orasida gazsimon va suyuq dielektriklar bo‘lganda qoplamalar sifatida metall plastinalar tizimi foydalaniladi, bunda plastinalar oralig‘i doimiy bo‘ladi. Qattiq dielektrik holida elektr kondensator qoplamalari yupqa metall filtlardan tayyorlanadi yoki metall qatlamlari bevosita dielektrikka yotqiziladi. Ayrim turdagi elektr kondensatorlar uchun metall folga sirtiga (1 qoplama) dielektrikning yupqa qatlami yotqiziladi, 2-qoplama sifatida metall yoki yarim o‘tkazgich plyonka, u dielektrik qatlamiga boshqa tomondan yotqiziladi yoki elektrolit (unga oksidlangan folga botiriladi) ishlatiladi.
Shuningdek, kondensator dielektrigida bo‘ladigan isrofni, harorat va namlik o‘zgarganda sig‘im miqdorining turg‘unligini tafsivlovchi miqdorlar ham uning muhim parametrlari hisoblanadi.
Sig‘im nominal miqdoridan og‘ishga yo‘l qo‘yilgan miqdor kondensatorning aniqlik sinfiga bog‘liq bo‘ladi. Ko‘p kondensatorlarni qarshiliklarga o‘xshab, uch aniqlik sinfiga bo‘ladi:
Kondensatorning ish kuchlanishi, uning uzoq vaqt normal ishlashini ta’minlovchi kuchlanish miqdorini ko‘rsatadi. Ish kuchlanish miqdori volt bilan kondensatorning ustida ko‘rsatilgan bo‘ladi.
Sinov kuchlanishi kondensatorning dielektrigi teshilmay ma’lum vaqt (odatda bir minutdan oshmaydi) chidashi kerak bo‘lgan kuchlanish miqdorini ko‘rsatadi. Kondensatorning ustida, ko‘pincha, dielektrikning teshilishi (materialining ishdan chiqishi) bir necha sekundda ro‘y beradigan teshib o‘tish kuchlanishini miqdori ko‘rsatiladi.
Izolyasiya qarshiligi keltirilgan ma’lum miqdordagi kuchlanishda kondensatorning «sezuvchi» tok miqdorini tavsiflaydi.
Izolyasiya qarshiligi odatda MegaOm yoki MOm/mkf da ifodalanadi. Izolyasiya qarshiligining miqdori kondensator korpusida ko‘rsatilmaydi, lekin uni yuqori sezgir Ommetr bilan o‘lchash mumkin1.
O‘zgaruvchan tok kondensator orqali o‘tganda dielektrikda tok qisman isrof bo‘ladi, bu kondensatorni qizishga olib keladi. Tashqi muhitning harorati va namligi o‘zgarganda sig‘im miqdori ham o‘zgaradi, chunki kondensator plastinkalarining o‘lchami va dielektrikning singdiruvchanligi ham o‘zgaradi.
Kondensatorning tuzilishi shunday bo‘lishi kerakki, natijada sig‘im o‘zgarishlari juda oz bo‘lsin.
Kondensatorlar o‘zgarmas va o‘zgaruvchan sig‘imli bo‘ladi. O‘zgaruvchan sig‘imli kondensatorda sig‘imni ma’lum oraliqda tekis o‘zgartirish mumkin.
Kondensator sig‘imini oz oraliqda o‘zgartirish uchun yarim o‘zgaruvchan (sozlovchi) kondensatorlar ham mavjud bo‘lib, ular apparaturani sozlashda ishlatiladi.
Kondensatorlar havo dielektrikli, qattiq dielektrikli (qog‘ozli, slyudali, keramikali) va elektrolitli (quruq va nam) bo‘lishi mumkin.
Ammo haqiqiy dielektrikli sig’imda bu burchak 90° ga teng bo’lmaydi (j¹90°), shu sababli cos j¹0 va aktiv quvvat ham nolga teng emas. Bu esa dielektrikda elektr energiyasining isrofi sodir bo’lishini ko’rsatadi. Dielektrik isrof burchagi (d) tok va kuchlanish vektorlari orasidagi fazoviy burchak (j) ni 90° gacha to’ldiriladi. Sig’imdagi elektr energiya isrofi issiqlik ajralib chiqishi bilan kechishi sababli sig’imli zanjirda aktiv qarshilik ham ishtirok etadi. Shu bois, sig’imning ekvivalent chizmasi sig’im va qarshilik bilan belgilanib, bunda qarshilik va sig’imning o’zaro ketma-ket va parallel ulangan hollari keltirilgan. Ular o’zgaruvchan kuchlanish zanjiriga ulangan va ma’lum elektr energiyasi isrofiga ega, degan faraz qilinadi. Chizmadagi aktiv qarshilikdan ajralayotgan quvvat miqdori kondensator izolyatsiyasidan ajralayotgan quvvatga teng, deb olingan, tok esa kuchlanishdan ma’lum burchakka ilgarilab ketgan bo’lsin. Zanjirdagi kondensatorlardan birining dielektrigida quvvat isrof bo’lmaydi, ya’ni bu kondensatorni ideal kondensator deb faraz qilinadi. Bunday ekvivalent chizma haqiqiy dielektrikdagi dielektrik isrof jarayonini qisman ifodalaydi va isrof burchagi (d) ni aniqlash uchun xizmat qiladi. O’zgaruvchan tok zanjirdagi aktiv quvvat1 Qarshilik va sig’imi o’zaro ketma-ket va parallel ulangan zanjir chizmalarida quvvat isrofi sig’imlar (Cs va Cp) va burchak d yordamida ifodalanadi. Qarshilik va sig’imi ketma-ket ulangan zanjir qarshiligida quvvat isrof bo’ladi. Bu zanjir uchun kuchlanishning vektor diagrammasini quramiz. Tokning umumiy vektori sig’imdagi kuchlanish vektori (Us) dan 90° ilgarilab ketadi, aktiv qarshilikdagi kuchlanish vektori esa tok vektori bilan ustma-ust (bir fazali bo’lgani uchun) tushadi. ( larning geometrik yig’indisi umumiy kuchlanish vektori ( )ni beradi. bilan tok vektori orasidagi burchak dielektrik isrof burchagi (d) bo’ladi. Xuddi shunday usulda qarshilik va sig’imi o’zaro parallel holda ulangan zanjir chizmasi uchun tokning vektor diagrammasini quramiz. Bunda ( ) sig’imdagi tok vektori dan 90° dan ilgarilab ketadi. Qarshilikdagi tok vektori esa U bilan bir fazada bo’lib, ustma-ust tushadi. So’ngra umumiy tok vektori larning geometrik yig’indisidan keltirib chiqariladi. Umumiy va sig’imi tok vektorlari orasidagi burchak esa d burchagini ifodalaydi. Sig’im va qarshiliklar o’zaro ketma-ket ulangan hol uchun aktiv quvvat:
