7-lekciya Quyash kosmoslıq nurlarınıń júrek-qan tamır keselliklerine hákis etiwi. Insan miyiniń iskerligi hám elektromagnit maydanı. Miydiń jeke elektr maydanı. Elektromagnit maydanınıń miyge tikkeley tásiri

Xaywan túri	Nurning turi va energiyasi (KEV)
LD 50/30 Gr.
Tishqan	X – 200	- 640
Tishqan (steril)	X – 250	- 705
Kalamush	X – 250	- 714
Nuyon	X – 250	- 750
Teńigiz shoshqasi	X – 250	- 450
Xomyachok	X – 250	- 850
Iytler	X – 250	- 250
Shoshqalar	X – 1000	- 250
Eshekler	X – 1,1 mev	- 255
Eshki	X – 200	- 240
Adamlar	X-nurlar	- 300(?)
Maymillar	X-nurlar	300

Kesteden kurinib turipti, olda, iytlar, shoshqalar, eshekler, eshkiler, meshinler hám adamlardıń nurga tásirliligi eń joqari. Soni da aytiw kerek, adamlar nurǵa tásirliliginiń kórsetgishi (LD 50/30 ) aniq emes. Adam denesi, bir tegis uliwma nurlaniw sharayatinda, nurga tásirliligin jáne de joqariliǵin shamalaw múmkin.

Individual radiosezgirlik.
Bir túrge, hátte bir liniyaǵa tiyisli dene salmaǵi, jinsi, jasi birdey haywanlardıń nuria seziwsheńligi birdey bulmaydi. M: tishqanlar LD50/30 dozada nurlansa olardıń yarimi uladi. Bul individual radiosezgirlik bar ekenligin kursatadi. Bul individti struktura funktsional tashkilligi, regenerativ hám adaptiv múmkinshilikleri, dáslepki kupayuvchi reakciyalardıń keshiwi, baslanǵish radiatsion ziyanlaniwlardıń reparatsiyasi, organizmde metabolik hám proliferativ processlerdiń intensivligi hám boshka fakat tiri organizmge tán faktorlarǵa boglik.
Individual radiosezgirlik kuyidagi faktorlarǵa boglik bulishi múmkin:
1. Jasqa boglik. Jas balalar, málim dárejede uspirinlar hám ǵarrilar etuk adamlarǵa salıstırǵanda nurga tásirli. Balalardıń nurga tásirliliginiń sebebi jas organizmde element almasinuv dárejesi, toqımalarda usish - jańalanishning aktivligi bálent. Ǵarrilarda, organizmdiń reparativ regeneratsiya, tikleniw kobiliyatining tómenlewi sebepli radiosezgirlik yukori.
2. Jinsga baylanisli. Hayallar xomiladorlik, emizish (laktatsiya) dáwirinde hám xayz kirisiw aldindan nurga tásirligi yukori. Óytkeni, birinshiden, bul dáwirlerde organizmde garmonal fondiń uzgarishi, element almasiniw, xujayralar funktsional aktivliginiń artpaqtasi, nerv sistemasınıń uzgaruvchan (labil) hám kuzgaluvchanligi. Ekinshiden, xomiladorlik hám laktatsiya dáwirinde organizmde materiallıq resurslarǵa talaptiń artpaqtasi nátiyjesinde organizmde oksillar, vitaminlar hám boshka elementlar tankisligi júzege keledi.
3. Adamlarda nurga tásirlilik nerv sistemasınıń tipine baylanisli boliwń múmkin. Nerv sistemasi háreketsheń labil tipke tiyisli adamlar(xolerikler, sańvikler) nurǵa tásirli hám kerisinshe termozlaniw ústin bolǵan tipler (melanxolik, flegmatikler) salıstırǵanda kem tásirli. Uliwma alǵanda organizm fiziologiyalıq, narkotik, medikamentoz uyqi waqtinda nurlaniwinda nur tásiri keshrek hám kúshsizlew rawajlanadi.
4. Nonda hám organizmde kislorodtiń partsial basimina boylanisli boladi. PO2 artpaqtasi nurga tásirlilikti asiradi. Kislorodtiń parcial basimi faktorlarǵa - atmosfera basimi hám ondaǵi kislorod miǵdari hámde ishki faktorlarǵa - ókpe ventilyaciyasi hám gaz almasiniwina baylanisli boladi.
5. Endokrin beziniń iskerligine baylanisli: gipertireoz, hayallarda esterogenler, er adamlarda androgenler koncentraciyasınıń artiwi, qandli diabet nurga tásirlilikti asiradi.
6. Organizmdi kúshsizlentiretuǵin awir sozilmali kesellikler bar ekenligine baylanisli. Sozilmali irińli maylar (abscesler, osteomielitler), tuberkulyoz, anemiya, leykopeniya hám avitaminozlar, bawir, búyrek hám júrektiń dekompensaciyalanǵan kesellikleri organizmdi nurǵa tásirli etedi.
Uliwma, organizmniń immunologiyalıq, muxofaza qabiletlerdi pasaytiruwshi hár qanday faktor nurǵa tásirlilikti asiradi.
Qadaǵalaw sorawlari:
1. Toqımalar radiosezgirliginiń nızamlari.
2. Teri hám oǵan tiyisli strukturalar hám kurish aǵzalarinda baqlaniwshi postradiaciyalıq ózgeriwler.
3. Maeksheler radiosezgirligi, spermatogenezniń nurlaniwdan soń ayniwi.
4. Awqatti sińdiriw shólkemlerinde postradiaciyalıq ózgerisler.
5. Júrek-qán tamır sistemasi hám nápes organlarda radiatsiyalıq ózgerisler.
6. Bas miy, arqa miy hám periferiyalıq nervler radiosezgirligi.
7. Endokrin bóz hám ajiratiw shólkemlerinde radiaciyalıq ózgerisler.
8. Súyekler, bulshiq etler, shemirshekler hám biriktiruwshi tokima radiosezgirligi.
9. Toqımalar radiosezgirliginiń salıstırmaliliǵi.
10. Janzat túrlerınıń differencial radiosezgirligi.
11. Individual radiosezgirlik.