7 laboratoriya ishi yong’inni o’chirish birlamchi vositalari

YONG’INNI UCHIRISHNING STASIONAR VOSITALARI 
Stasionar o’t o’chirish vositalariga ko’pik generatorlari, motolompalar, 
maxsus mashinalar, sprinkler va drencher moslamalari, suv gidrantlari va boshqa 
turdagi vositalar kiradi. 
Kimyoviy ko’pik generatorlar (PG-100, PG-600) va havo mexanik ko’pik 
generatorlari (GVP) katta hajmdagi, ayniqsa, neft maxsulotlari yong’inni 
o’chirishda ishlatiladi. 
Kimyoviy ko’pik olish uchun suv yo’liga bunker orqali alyuminiy sulfat, 
natriy bikarbonat, ekstrakt salonidan iborat tayyor poroshok aralashma uzatiladi. 
Ishqoriy, kislotali qism qo’shilib, karbon kislota gazi hosil bo’ladi. Ko’pikning 
hajm og’irligi 200 kg/m
3
. Ishlash uslubi suv nasosiga o’xshaydi. Ko’pik shlangda 
hosil bo’ladi, shlangning uzunligi 60-80 metr bo’lishi maqsadga muvofiqdir. Agar 
shlang uzunligi 40 m dan kam bo’lsa ko’pik hosil bo’lishi ulgurilmaydi, 120 m. 
dan ortiq bo’lsa ko’pik shlangda qotib to’xtab qoladi. 
Ko’pik poroshogi 20-25 kg og’irlikdagi metall barabanlarda geometrik 
holatda saqlanadi va zarur vaqtda ochib qo’llaniladi. Kimyoviy ko’pik chidamliligi 
40-60 daqiqani tashkil etadi. 
Hozirgi vaqtda ko’proq qo’llanilayotgan havo-mexanik ko’pigi havoni (90%) 
va ko’pik hosil qiluvchi PO-1 (kerosin), PO-6 (texnik kon)ning suvli eritmasini 
mexanik aralashtirilishidan hosil bo’ladi. 
Suvli eritma ko’pik stvolidan nasadka orqali chiqib bosim hosil qiladi, 
maydalanadi, stvol yuzasidagi teshiklardan surilgan havo bilan aralashib 15-20 
metr masofaga ko’pik oqimi tashlanadi. 8, 12 qirrali ko’pik ejektorli va ejektorsiz 
stvolda hosil bo’lishi mumkin. Havo mexanik ko’pigi hajm og’irligi 10 kg/m
3
bo’lib, chidamliligi 20-40 daqiqa. 

---

4 
100 qirrali havo mexanik ko’pigi generatori bir sekundda 600 l ko’pik uzatadi. 
Ish bosimi 5 kg/sm
2
bo’lib ko’pik hosil kiluvchi eritma harajati sarfi 6 l/sek. ni 
tashkil etadi, 8 metr masofaga uzatiladi. 
Rasm 3. Kimyoviy ko’pik generatori. 
Ko’pik bilan qoplash yonish zonasida suyuqlikni bog’lanishini havoni 
ishtirokini kamaytiradi. Qattiq materiallarni yonishida esa ko’pik ularni to’siqlaydi 
va muhitni sovutadi. Kimyoviy va havo mexanik to’siqlari odam ishtiroki qiyin 
bo’lgan joylardagi (er osti inshootlari, karabl xonalarida) yong’inni o’chirishda 
keng qo’llaniladi. 
Yong’inni o’chirishda suv ko’proq ishlatiladi. Suv o’tni o’chirish 
hususiyatiga, yuqori issiqlik sig’imiga, bug’lanish issiqligiga, sirt tarangligi 
xossalariga ega, 1 l suvni 100
o
S gacha qizdirish uchun 419 Kj issiqlikni o’ziga 
yutadi. 1700 l hajmni egallaydi, yong’inni o’chirish joyiga suvni uzatish yong’in 
kranidan suv tarmog’idan amalga oshiriladi. SHuning uchun yong’in suvi 
kranining jo’mragi bino ichida qulay joyda o’rnatiladi. Suv shlangi kamida
10-20 metr bo’lib, quvvati 2,5 l/sek va bosimi 10 m balandlikka etishi kerak. 
Sprinkler moslamalari bino shiplariga o’rnatilgan, tarmoqlangan suv uzatish 
quvurlari tizimini ifodalaydi. Bitga sprinkler moslamasi 9 dan 36 m
2
gacha yuzaga 
suv purkaydi, doimo suv bosimi ostida bo’ladi. 
Sprinkler moslamasida suv yo’li yong’in eriydigan qotishma qulf bilan 
bekitiladi. Xonadagi harorat +72°S ga etsa qulf erib ketadi. Suv deflektorga urilib 
atrofga sachraydi. 0,1 l (sekund/m
2
) tezlikda bir vaqtning o’zida spinklerdagi 
tekshirish klapani tarelkasi ko’tarilib yong’in haqida xabar beriladi. 
DRENCHER MOSLAMALARI. Binoda xohlagan joyda o’rnatilishi mumkin, 
ochish suv uzatish teshiklariga ega, qulf bo’lmaydi, tarkibida suv yo’li klapani 

---

5 
bilan berkitiladi. Zarur vaqtda ishga tushirish yong’inni o’chirishga suv uzatish 
uchun (qo’l bilan) o’rnatilgan engil erib ketadigan qulf yoki kran ochiladi. 
Moslamaning bittasini ishdan chiqishi bilan klapan usti kamerasida bosim tushib 
ketadi, klapan ochilib quvurdan drencherga suv keladi va yuzaga sepila boshlaydi. 
Kerakli suv miqdori, bosimi gidravlik hisoblar bilan aniqlanadi, drencher soni 
belgilanib o’rnatiladi. Suv uzatish tezligi odatda 0,1-0,3 l∙sek/m
2
ni tashkil etadi. 
Ma’lumotlarga qaraganda skrinkler, drencher moslamalarini aniq ishlatilishi tufayli 
90% yong’in holati o’t o’chiruvchi komanda kelguncha bartaraf qilinadi.