7. Dunyoqarashni shakllantirishda madaniyat mezonlari va umummadaniy dunyoqarashning omillari

“differensiyalashgan ta’lim” 
degan tushunchani 
keng tarqalishining asosiy sababi ham shaxsiy xususiyatlari, qobiliyati, qiziqishlari, 
iqtidori kabilar hisobga olingan holda talabalarni guruhlarga ajratishni taqozo etadi va 
u uchun alohida dasturlar, qoʻllaniladigan metodlar asosida oʻquvchi-talabalarning 
shaxsi tanlanadi. 
 
Ma’lum guruh uchun belgilangan oʻquv dasturi, mazmuni va hajmi oʻquvchi-
talabalarning yosh xususiyatlariga mos boʻlishi lozim. Oʻrganilayotgan bilimlar hosil 
qilinayotgan malaka va koʻnikmalar oʻquvchi-talabalarni haddan ziyod toliqtirib 
qoʻymasligi lozim. Boshqacha qilib aytganda, oʻquv jarayonida oʻquvchi-talabalarning 
sog‘ligi, psixik holatiga salbiy ta’sir etishi oldini olish lozim. Buning uchun har bir 
oʻquvchi-talabaning xususiyatlarini chuqurroq oʻrganib imkoniyatlar darajasida 

---

136 
belgilab olish kerak. Ta’limning mazmuni shaxslarning kuch – quvvatiga mos 
boʻlishga erishish lozim. Ta’limni haddan ziyod 
“yengillashtirish”, “osonlashtirish” 
ham maqsadga muvofiq emas, chunki bunday ta’lim rivojlantiruvchi boʻla olmaydi. 
Demak, har bir yosh davrida oʻquvchi-talabalarning imkoniyatlarini oʻrganish va mos 
ravishda ta’limni tashkil etish zarur. Oʻrganiladigan bilimlar hajmini belgilashda ta’lim 
oluvchilarning yosh xususiyatlarini hisobga olish juda muhim boʻlib, bu yoʻnalishda 
ham tegishli ilmiy tekshirish ishlari olib borilmoqda. 
Oʻzbekistonda “
Kadrlartayyorlash milliy dasturi” 
asosda uzluksiz ta’limni 
tashkil etish va rivojlantirishning asosiy tamoyillari (prinsiplari) belgilangan. Bular 
ta’limning ustuvorligi, ta’limning iijtimoiylashuvi, ta’limning milliy yoʻnalishi, ta’lim 
va tarbiyaning uzviyligi, iqtidorli yoshlarni aniqlash, yuqori darajada bilim olishlari 
uchun shart-sharoitlar yaratish kabilardir. Demak, uzluksiz ta’limni rivojlantirish 
tamoyillari didaktik tamoyillar bilan uzviy bog‘liq boʻlib, ana shu didaktik 
tamoyillarni yanada mukammallashuviga xizmat qiladi. Bugungi kunda pedagogika va 
uning ajralmas qismi hisoblanmish didaktikada oʻquv jarayoni qonunlarini yanada 
chuqurroq oʻrganish hamda ta’lim samaradorligini oshirish ustida ilmiy-tadqiqot 
ishlarini keng miqyosda olib borishi maqsadga muvofiq.