7-Amaliy mashg’ulot milliy va jahon telekommunikatsiya tarmoqlarini qurish tamoyillarini o‘rganish

Raqamli integral aloqa tarmog‘i. 
Telefon tarmoqlarida integratsiyalash 
tendentsiyasi rivojlanayapti. Integratsiyalash bu turli aloqa-telefon, telegraf, 
ma’lumotlarni uzatish, kompyuter va x.k.Tarmoqlarni yagona tarmoqqa 
birlashtirishdir. Bunday tarmoq orqali abonentlar telefon yoki telegraf 
qurilmalaridan o‘laroq yagona ko‘p funktsional qurilma yordamida turli xizmat- 
telefon, teletekst, telefaks, harakatsiz va harakatdagi tasvirlarni (video signalalrni) 
uzatish, kompyuter tarmoqlariga ulanish va boshqa xizmat turlaridan 
foydalanishlari mumkin. Bunday xizmat turlari yuqori sifat ko‘rsatkichlari bilan 
tavsiflanadi. Masalan, telefon xizmati o‘zining yuqori aloqa sifati ko‘rsatkichlari 
(stereo aloqa) tovush to‘lqinlarini uzatish kegligi 7 KGS (oddiy tarmoqda 3.1 
KGS) va qo‘shimcha xizmat turlarining ko‘pligi bilan farqlanadi.
Abonentlarga turli xizmatlarni yagona raqamli aloqa tarmog‘i orqali 
ko‘rsatuvchi tarmoq raqamli integral aloqa xizmat ko‘rsatish tarmog‘i ISDN
( Integrated ervices Digital Network) deb ataladi.
ISDN tarmog‘ining asosiy afzalliklaridan biri bu bir necha xizmat turlaridan 
foydalanish xizmat turlari uchun umumiy bo‘lgan yagona abonent qurilmasidan 
amalga oshirilishidir. Bu esa abonent qurilmalari sonini kamaytiradi va abonentlar 
katta qulaylik yaratadi. Aloqa o‘rnatish uchun kerakli bo‘lgan ma’lumotlar 
so‘zlashuv kanallari orqali emas, balki maxsus kanal orqali o‘zatilganligi uchun 
aloqa o‘rnatilishi vaqti juda tez amalga oshiriladi va so‘zlashuv yoki ishlab turgan 
kanallarga ta’sir qilmaydi. ISDN tarmog‘ini yaratish uchun asosan ikki masalani 
yechish talab qiladi. Birinchi muammo turli turdagi shinalarni, ya’ni uzluksiz va 
diskret, hamda turli radio chastota diapazoniga ega bo‘lgan siganllarni yagona 
ko‘rinishga olib kelish. Ikkinchi muammo turli tezlikka ega bo‘lgan signalalrni 
kommutatsiya qilish . Birinchi muammo Kotelnikov teoremasiga asosan turli 
signallarni yagona raqamli signallar ko‘rinishiga keltirish yo‘li bilan yechilgan. 
Ikkinchi muammoni yechish uchun turli tezlikka ega bo‘lgan signallarni yagona 
kommutator yordamida ulash talab qilinadi. Hozirgi vaqtda gibrid turidagi 
kommutatorlar mavjud. Bunday kommutatorlar so‘zlashuv signallarini kanallarni 
kommutatsiya qilish rejimida, boshqa siganallarni paketlarni kommutatsiya qilish 
rejimida ulaydi. 
ISDN tarmog‘ida abonentlarni tarmoq bilan ulash katta ahamiyatga ega. 
Shuning uchun juda keng tezliklar gradatsiyasiga ega bo‘lgan minimal sonli 
ulanish usullari ishlab chiqilgan. Standartlashtirilgan kanallar turi:
1.
V– kanal, raqamli oqim tezligi 64 kbit/s; 
2.
N
0
– kanal, raqamli oqim tezligi 384 kbit/s; 
3.
N
11
– kanal, raqamli oqim tezligi 1536 kbit/s; 
4.
N
12
– kanal, V= 1920 kbit/s; 
5.
D– kanal, V= 16 yoki 64 kbit/s. 

---

V,N
0
,N
11
,N
12 
kanallar asosiyo ma’lumotlarni (so‘zlashuv, video, ma’lumot) 
uzatish uchun , D – kanal esa signalizatsiya uchun ishlatiladi.
ISDN tarmog‘iga abonentlarni ulash uchun asosan ikki usul qo‘llaniladi: 
asosiy va birlamchi. Asosiy usulda abonentlar tezligi 64 kbit/s (V – kanal) bo‘lgan 
ikkita va tezligi 16 kbit/s (D-kanal) bo‘lgan bitta kanal ya’ni 2V + D = 144 kbit/s 
orqali ISDN tarmog‘iga ulanadi . Birlamchi usulda abonentlarga taqdim 
etilayotgan ishlatilayotgan ma’lumot kanal turiga qarab bo‘lishi mumkin. 
Masalan, V-kanal qo‘llanilganda abonentlarga tezligi 64 kbit/s, (V-kanal) bo‘lgan 
o‘ttizta va tezligi 64 kbit/s (D-kanal) bo‘lgan bitta kanal, ya’ni (30V + DJ orqali 
ISDN tarmog‘iga ulanadi. Birlamchi usulda tezlik 1984 kbit/s ni tashkil qiladi. 
Boshqa turdagi kanallar qo‘llanilgandagi tezlik 10.2-jadvalda keltirilgan. 
 7.2-jadval 
T/r 
Kanal turi 
Tarmoqqa ulanish usuli 
asosiy 
birlamchi 
1. 
Raqamli kanalning haqiqiy 
tezligi 
144 kbit/s 
1984 kbit/s 
1536kbit/s 
2. 
V kanalli tarmoq 
2V+D16 
30V+D64 30B 
23V+D64 24B 
3. 
No kanalli tarmoq 
- 
5No+D64 5Ho 
3Ho+D64 4Ho 
4. 
N
1
kanalli tarmoq 
N
12
+D64 N
12
-
N
11 
5. 
Umumiy kanalli tarmoq 
- 
nB+mHo+D64 
nB+mHo 
nB+mHo+D64 
nB+mHo