7-Amaliy mashg’ulot milliy va jahon telekommunikatsiya tarmoqlarini qurish tamoyillarini o‘rganish

Uyali aloqa tarmog‘i. 
Uyali aloqa tarmog‘i harakatdagi, abonentga oddiy 
telefon aloqasining hamma xizmatlarini beradi. Uyali aloqa tarmog‘i bazaviy 
stantsiyalariga, kommutatsiya markaziga, repiterlarga ega. Bundan tashqari 
abonentlar radio kanaliga ega mobil telefon, ya’ni o‘z terminaliga ega. Uyali aloqa 
tarmog‘i xizmat ko‘rsatish kerak bo‘lgan maydon uyalariga ajratiladi. Uyalar 
abonentlar zichligiga qarab, piko, mikro, makro uyalar bo‘lishi mumkin. Uyalar 
o‘z qurilsh strukturasiga ega. U olti burchakli strukturali 4,7,12,21 uyali 
strukturalar mavjud.Har bir uyada bazaviy stantsiya o‘rnatiladi. Ko‘proq 7, 21 
uyali struktura ishlatiladi. 
С
F
B
D
A
E
G
БС
7.6- rasm.
Uya va 7 uyali struktura. 

---

Bazaviy stantsiyalar kommutatsiya markazi MK bilan bog‘langan. 
MK
БС
БС
БС
7.7-rasm.
MK ni BS bog‘lanishi. 
Kommutatsiya markazi 1,2 ba’zi paytlarda 3 bo‘lishi mumkin. 
Kommutatsiya markazining funktsiyasi bazaviy stantsiyalarni bir-biri bilan 
bog‘lash va uyali aloqa tarmog‘ini boshqa tur tarmoqlar boshqa operatorlar bilan 
bog‘lashdir. 
T
T
T
MK
MK
БС
БС
БС
PSTN
7.8- rasm
.Uyali aloqa tarmog‘i PSTN bog‘lanishi. 
Radio chastotalardan unumli foydalanish uchun chastotalar takroriy ishlatiladi. 

---

D
C
E
A
K=D
L=C
G
G
F
B
7.9- rasm
. Chastotalarni takroriy ishlatish. 
Uyali aloqa tarmog‘idagi kodlash radiusi 500 m- 3.5 km. Ba’zi bir vaqtda 
repiter yordamida bu qiymatni oshirish mumkin. 
Uyali aloqa tarmoqda xizmat ko‘rsatish usulini ko‘ramiz. M: xarakatdagi 
abonent umum foydalanishdagi kommutatsiya aloqa tarmog‘idagi
(PSTN) abonent bilan aloqa o‘rnatishni ko‘ramiz. 
БС
БС
контроллари
М
PSTN
1
2
3
4
1
2
3
4
4
5
T

7.10- rasm. 
Chaqiriqqa xizmat ko‘rsatish jarayoni. 
Abonent mobil telefonidan stantsiya tomon chaqiriq xosil qiladi va o‘z 
kontrolleriga beradi. Bazaviy stantsiya kontrolleri abonentni indentifikatsiya qiladi 
va kanal uchun belgilaydi, bu belgilangan kanal bazaviy stantsiya orqali 
terminalga uzatiladi (2). Abonent stantsiya tayyor signalidan keyin tergan raqamini 
uzatadi. Bazaviy stantsiya buni qabul qiladi va o‘z kontrolleriga uzatadi. Kontroller 
bu axborotni taxlil qiladi va PSTN tomon aloqa o‘rnatilayotganini aniqlaydi. 
Bazaviy stantsiya kontroller kommutatsiya markaziga (MK) bu axborotni uzatadi 
(3). Kommutatsiya markazi so‘zlashuv kanalini belgilash haqida buyruq beradi 
(4). Bazaviy stantsiya kontrolleri so‘zlashuv kanalini belgilaydi va terminalga BS 
orqali uzatadi (4). MK V abonent nomerini PSTN ga o‘zatadi (5). PSTN abonentni
topib ulab beradi. Ulash trakti yaratilgandan so‘ng abonentlar so‘zlashishi mumkin. 
Uyali aloqa tashkil qilingandan beri uchta avlod standartlari ishlab chiqilgan. 
Birinchi avlod standartlariga quyidagi anolog standartlar kiradi: AMPS, 
HCMTS, NMT-450, NMT-900, C- 450, TACS, ETACS, RTMS-101H, Rodicom -
200. bu standartlar tavsifi 7.4- jadvalda keltirilgan. 

---

Ikkinchi avlod standartlariga quyidagi raqamli standartlar kiradi: DAMPS, 
AMPS-IS-54, CSM, IDC, PDC, IS-136, CDMA.
Uchinchi avlod standartlariga quyidagi yangi raqamli standartlar kiradi: IS-
136/136+, IS-136 HS (O/U), IS- 136 HS (I) , GPRS, HSCSD, EDGT, W-CDMA, 
IS-95 HDR, IS-95B, IS-95C, CD MA -2000 .
O‘zbekiston Respublikasida uyali aloqa tarmog‘i bir necha firmalar bilan har 
xil kodlash xududi bilan o‘z rivojini topdi. Bu firmalarga va qo‘shma korxonalarga 
O‘zdunrobita (MTS), Koskom, Yunitel ( Bilayn), Perfektum-Mobayl, O‘z- 
Mobayl kiradi. 
Uyali aloqa tarmog‘i O‘zbekiston respublikasida 1991 yilda bunyod etildi.Bu 
tarmoq “O‘Zdunrobita” o‘zbekiston-AQSh qo‘shma korxonasi yaratdi. Birinchi bu 
qo‘shma korxona NNT-450 standarti bilan keyin anolog AMZ, raqamli standart 
DAMPS (S-136) va GSM bo‘yicha xizmat ko‘rsatmoqda.
O‘zbeksiton AQSh QQ KASKOM SSM va GPRS standarti bilan:
Malayziyaning firmasi BUSTYeL
– SSM standarti bilan; O‘zbekiston-Malayziya QQ O‘z MAKOM 
– SSM tarmog‘i bilan; 
– O‘zbeksiotn – Koreya QQ DEU Yunitel SSM standarti bilan O‘zbekiston
– Pefektum-Mobayl CDMA standarti bilan xizmat ko‘rsatmoqda.