7-amaliy mashg’ulot Materiallarni lazer yordamida parmalash, payvandlash va qayta toblashni oʻrganish. Materiallarni lazerli parmalash

Materiallarni payvandlash va qayta toblash 
Mikrolelektronikada keng qoʻllash urfga aylanayotgan lazerli payvandlashni boshqa 
turdagi payvandlash bilan solishtirib koʻraylik. Lazer nurlari bilan payvandlash argon-elektr 
nurlari bilan payvandlashga nisbatan qayta ishlanayotgan material sirtiga energiyaning qoʻproq 
toʻplanishini ta’minlaydi. Elektr nuri bilan payvandlashga nisbatan lazerli payvandlashni 
ishlatish ancha qulay: vakuumli sistema talab qilinmaydi va bu usulda payvandlashni “shaffof 
oyna” orqali amalga oshirish mumkin. Lazerli payvandlash turlicha materiallarni ham bir-biriga 
ulay oladi. Hosil boʻlgan choklar ham xuddi oʻsha, ulangan metallardek puxta, chidamliligi bilan 
ajralib turadi. Bu payvandlash mikoelektronikada simlarni bir-biriga ulash kabi katta 
operatsiyalarda keng qoʻllaniladi. Hozirgi paytda 1-10 kWt quvvatli lazerlar yordamida 
payvandlash usuli qoʻllanilmoqda. Mikrolelektronikadan tashqari, avtomatik lazerli payvandlash 
avtomobillarning kuzovini va kardan (avtomobilda va xususan mashinalarda oshiq-moshiqsimon 
mexanizm) devorlarini payvandlashda, titan va amominid varaqlarini, gazli simlarni ulashda 

---

ishlatiladi. 
Soʻnggi yillarda, shuningdek, metall boʻlmagan materiallarni ham payvandlash 
rivojlanmoqda. Faraz qilaylik: elektron-nurli trubka ichidagi qandaydir sim uzilib kontakt 
buzildi. Shu qiyin joyni payvandlashda lazer nurlari qoʻllaniladi (7.1-rasm). 
a)
b)
7.1-rasm. a) Oʻta qiyin joylarni lazerli payvandlash; b) Vakuumli yoki ichi gaz bilan toʻldirilgan 
kameralarni shaffof materiallar orqali lazerli payvandlash 
Chunki, faqat lazergina vakuumli ballonning oynasidan oʻta olishi mumkin. Xuddi shu 
yerda, lazer nurlarining eng ahamiyatli uning eng qiyin joylarda hama payvandlash 
imkoniyatiga ega ekanligida koʻrinadi. Shu bilan bog’liq ravishda inert gazi bilan toʻldirilgan 
kameradagi u yoki bu mikroelektronika elementlarini ham payvandlash juda katta qiziqish 
uyg’otadi. Bu holda oksidlanish reaksiyasining oldi olinadi. 
Keyingi yillarda koʻpgina mamlakatlarda lazerli qayta toblash usuli juda avj olib ketdi. U 
turli mikroelektron qurilmalarning asosi hisoblangan rezistorlar qarshiligini toʻg’rilash, 
yarimoʻtkazgich sirtini chiniqtirish kabi parametrlar vakuum pechlarida oddiy usulda qayta 
ishlangandan 2-3 marta ortadi. Lazerlarning mikroelektronikada qoʻllanilishi haqida quyida 
toʻxtalib oʻtamiz. 
Yarimoʻtkazgich sirtni lazerli qayta toblash ayrim uncha katta boʻlmagan sohalarning 
mustahkamligini yanada oshirish maqsadida qoʻllaniladi. Lazerdan foydalanish yarimoʻtkazgich 
sirt qatlamini toblash, qayta ishlanayotgan detalni umumiy qizdirishsiz amalga oshirish 
imkoniyatini yaratadi, sirtqi va ichki qatlamni barobar toblantiradi, jarayonni tez amalga oshirish 
paytida yarimoʻtkazgichni oksidlanishidan saqlaydi. Shunday qilib, lazerli toblash tanlangan 
maydon sirtiga ta’sir etishdir. 
Lazerli toblash avtomobil sanoatida dvigatel silindri (golovka) boshchasini, yetakchi 
klapanlar va taqsimlovchi vallarni mustahkamlashda ishlatiladi. 
Yarimoʻtkazgich sirtning qattiqligini ta’minlash maqsadida ham lazerli legirlash 
(yarimoʻtkazgichga boshqa modda qoʻshib fizik-kimyoviy xususiyatlarini yaxshilash) 
qoʻllaniladi. Legirlovchi prisadkalar kukun koʻrinishida qayta ishlanadigan maydon sirtiga 
sepiladi. Lazer bilan nurlantirish jarayonida qizdirilgan kukun va material aralashib yupqa 
qatlamli modda paydo boʻladi. 
Keyingi yillarda termik qayta ishlashga oid yangi lazerli texnologik jarayonlar paydo 
boʻldi. Shunday jarayonlardan biriga materialni shisha bilan qoplash jarayoni ham kiradi. Agar 
lazer bilan nurlantirilgan materialning ustki qismi tez sovutilsa, uning sirtida yupqa 
(shishasimon) amorfli qatlam paydo boʻladi, u juda yuqori sifatli boʻlib, korroziyalarga 
bardoshliligi bilan ajralib turadi. 

---