7 – Маъруза: Суғориш тизимларида сув ўлчаш Режа

Сув ўлчагичларнинг турлари.
қуйидаги сув ўлчагичлар ҳозирги кунда кенг фойдаланиш учун қулай ҳисобланади:
-трапеция шаклидаги ВЧ-50 Чиполетти сув ўлчагич муваққат суғориш тармоқларида 50-60 л/сек. гача сув сарфини ўлчашга имкон беради;
-трапеция шаклидаги ВЧ-75 Чиполетти сув ўлчагичи участка тақсимлаш каналларида 100-230 л/сек. гача сув сарфини ўлчашда қўлланилади;
-90⁰ ли учбурчак қирқимга эга ВТ-90 Томсон сув ўлчагичи ўқариқ ва эгатлардаги 1-45 л/сек. сув сарфини аниқлашда фойдаланилади.
Сув ўлчагичларнинг тузилиши ва уларни ясаш
Чиполетти сув ўлчагичининг сув ўтказадиган қисми трапеция кўринишига ва Томсон сув ўлчагичиники эса учбурчак шаклга эга. Улар 3-4 мм қалинликдаги металл тунукалардан тайёрланади. Чиполетти сув ўлчагичининг остонасига ёпишган бурчаклари 104⁰ га тенг (ён деворлари қиялиги 1:4). Остонасининг эни 25, 50, 75, 100, 125 см қилиб олнади. Томсон сув ўлчагичида қуйи бурчак 90⁰ га тенг.
Сув ўлчагичларни қўллашга оид талаблар:
-бурчакларни асбобнинг пастки қисмига қатъий боғланиши;
-сув ўлчагич чеккалари қозиқлар билан жиҳозланши;
-остонасининг кенглиги 50 ва 75 см. ли ўлчагичларда ҳисоб-китоблар ±5-10 мм аниқликда ўтказилиши;
-сув ўлчагичнинг сув оқиб ўтадиган қисмини текис ва яхлит бўлиши, энини танлашда ±2-3 мм гача хатоликкка йўл қўйилиши;
-ўлчов рейкалари зангламайдиган материаллардан тайёрланиши, чизғичдаги сон ва чизиқчалар аниқ кўриниб туриши;
-рейканинг нул чизиғи сув ўлчагичнинг туби билан бир чизиқда ётиши;
-ўлчагич занглашга қарши бўялиши;
-ВЧ-50 ва ВЧ-75 сув ўлчагичлари бир жойда мустаҳкам ва доимий ҳолда ўрнатилиши ва бошқалар.
Сув ўлчагичларнинг ўлчамлари суғориладиган майдон кўлами, каналнинг сув ўтказиш қобилияти ва кўндаланг кесим юзасига қараб танланади.
Сув ўлчагични танлаш
Сув ўлчагични танлашда каналнинг тури ва сув сарфи таснифи ҳисобга олинади:
-Qқ f(H) боғлиқликка асосан сув ўлчагич qқ f(h) боғлиқлик негизида танлаб олинади;
-аниқ сув сарфи Qқq бўйича канал ва сув ўлчагичдаги сув чуқурликлари аниқланади, (бу иш бир нечта марта такрорланади: Q_i қ q_i);
-канал ва ўлчагичлар бўйича аниқланган сув чуқурликлари бир-бири билан таққосланади ва бу кўрасткичларнинг кескин фарқ қилмайдиганлари қабул қилинади;
-каналдаги ва ўлчагичдаги сув чуқурлиги 10% га фарқ қилса, у ҳолда сув ўлчагичнинг турини кичик ёки катта томонга ўзгартириш керак бўлади.