7- amaliy ishishi: To‘ldiruvchi reallik (AR): asosiy tushunchalar, qurilmalari va komponentlari Ishdаn mаqsаd

Ob’ektli model 
CORBA da olisda joylashgan ob’ekt modelidan foydalanadi. Ob’ektni 
qo‘llashda ushbu model serverning manzil muxitidan o‘tadi. SHuni qayd etish kerakki, 
CORBA spetsifikatsiyasida hech qachon ob’ekt olisda joylashgan ko‘rinishda bo‘lishi 
kerakligi ko‘rsatilmagan. Biroq CORBA asosidagi barcha tizimlar aslida faqat ushbu 
modelni qo‘llab quvvatlaydi. Bundan tashqari, spetsifikatsiyada CORBA 
taqsimlangan ob’ektlari asosan olisda joylashgan ob’ekt ko‘rinishida qo‘llanilishi 
tavsiya qilinadi. Keyinroq biz Globe ob’ekt modelini muxokama qilganimizda, sizga 
mutlaqo boshqa ob’ekt modelidan foydalanilganda CORBA qanday qo‘rinishda 
bo‘lishi mumkinligini ko‘rsatamiz.
CORBA interfeysni aniqlash tili 
{Interface Definition Language, IDL) 
yordamida ob’ektlar va xizmatlarni tavsiflaydi. CORBA da IDL tili boshqa interfeysni 
aniqlash tiliga, ya’ni ushbu tillar uchun an’anaviy bo‘lgan metodlarni tavsiflaydigan 
sintaksi va uning parametrlarga o‘xshaydi. CORBA uchun IDL semantika tavsifi 
bo‘lishi mumkin emas. Interfeys – metodlar to‘plami, ob’ekt qanday interfeysni 
qo‘llashini o‘zi tanlaydi.
Interfeys spetsifikatsiyasini faqat IDL tili yordamida berish mumkin. Keyinroq 
biz tizimlarida jadval ko‘rinishida nisbatan past pog‘ona interfeyslarini aniqlaydigan 
Distributed COM va Globe tizimlarini ko‘rib chiqamiz. Bularni binarli interfeyslar 
{binary interfaces) 
deb ataladi. U o‘z navbatida dasturlash tillariga bog‘liq emas. 
Biroq CORBA da mavjud dasturlash tillarida IDL tilida spetsifikatsiyasi ifodalangan 
qoidalarni to‘liq berilishi kerak. Bugungi kunda bunday qoidalar ko‘plab dasturlash 
tillarida (S, C++, Java, Smalltalk, Ada va COBOL) mavjud.
CORBA tizimi mijoz yoki server ob’ektlar to‘plami ko‘rinishida tashkil 

---

qilingan deb hisoblaniladi, uning umumiy tashkil qilinishi 9.2-rasmda ko‘rsatilgan.
CORBA dagi mijoz yoki serverning har bir jarayoni asosi ORB bo‘ladi. ORB 
ni mijoz va ob’ekt o‘rtasida tayanch aloqa funksiyasiga javob beradigan tizim 
vazifasini vaqtinchalik bajaradigan sifatida ko‘rish maqul. Bu tayanch aloqa 
funksiyasi server ob’ektiga murojatlarni va serverdan mijozga javob qaytib kelishi 
kafolatlaydi.
Jarayonning nuqtai nazari bilan qaralganda, ORB brokeri o‘ziga ba’zi bir 
xizmatlarni taqdim qiladi. bunday xizmatlardan biri – ob’ektga yo‘naltirilgan 
ishoralarni qayta ishlash. Bunday ishora ko‘rinishi odatda aniq biron bir ORB 
brokeriga tegishli bo‘ladi. Shu sababli istalgan ORB brokeri jarayonlar o‘rtasida 
yurish yo‘llarini almashishda ob’ektga yo‘naltirilgan ishora marsh va demarshal 
uchun operatsiyalarni, hamda ishoralarni taqqoslashni taqdim qiladi. ob’ektga 
yo‘naltirilgan ishoratlarni biz keyinroq muxokama qilamiz.
8.2-rasm. CORBA tizimining umumiy tashqil qilinishi. 
ORB brokeri taqdim qiladigan boshqa bir operatsiya – xizmat jarayonlariga 
kirish uchun dastlabki qidiruv. Odatda u CORBA ning aniq bir xizmatini 
qo‘llaydigan, ob’ektga boshlang‘ich ishoralarni qo‘lga kiritish uchun ma’lumotlarni 
taqdim qiladi. masalan, zarur nomli son xizmatidan foydalanish, ya’ni jarayon bildi 
uni endi qanday isbotlanadi? O‘xshash nomli topshiriqlar boshqa xizmatlar uchun 
to‘g‘ri echilishi kerak.
ORB interfesidan tashqari, mijozlar va serverlar ORB dan boshqa biron bir 
narsa bilan ham farq qiladi. Odatda ular mavjud ob’ektlarga murojatlarni qayta 
ishlaydigan faqat qopqoq ko‘rinishida ko‘rinadi. Mijoz ilovasi ob’ekt foydalanadigan 
interfeysni joriy qilishga mo‘ljallangan o‘rinbosari bo‘ladi. 2 bo‘limda aytib 
o‘tganimizdek, o‘rinbosar – bu so‘rovga murojat qiladigan va bu so‘rovni serverga 
jo‘natish vazifasini bajaradigan mijoz qopqoni. Serverdan javob olingandan so‘ng 
paket qayta ochiladi va mijozga jo‘natadi.
Shuni aytib o‘tish joizki o‘rinbosar va ORB o‘rtasidagi interfeys 
standartlashtirilgan bo‘lishi shart emas. Madomiki CORBA barcha interfeyslar IDL 
tilida tavsiflanishini taklif qiladi, CORBA joriy qilish ORB brokerining mijozi va 
serveri o‘rtasida aloqani ta’minlashga zarur kodni generatsiyalaydigan IDL 
kompliyatorini dasturchiga taqdim etadi.
Biroq quydagicha holat yuz berishi mumkin, interfeyslarni statik tavsiflash 
mijozga ruxsat etilmagan bo‘lishi mumkin. Bu holatda bajarilyapgan holatda, aniq bir 
ob’ekt uchun interfeys qanday ko‘rinishini, ya’ni ushbu ob’ektga so‘rov bilan murojat 

---

qilishni amalga oshirish imkoniyatiga egaligi aniqlash kerak bo‘ladi. Bu maqsadda 
CORBA ilovani bajarish yo‘llari so‘rovini yaratish imkonini beradigan dinamik 
murojat qilish interfeysini 
(Dynamic Invocation Interface, DII), 
mijozga taqdim qiladi. 
Ba’zi holatlarda DII ob’ektga ishora parametrlari sifatida olinadigan invoce tayanch 
operatsiyasi, kiruvchi belgilar ro‘yxati va identifikator usulini taklif qiladi, natijaga 
muojat qilishda esa chaqiruvchi tomon taqdim etiladi.
Server ob’ektlari biz 3 bo‘limda aytib o‘tganimizdek tashkil qilinadi. 9.2 rasmda 
ko‘rsatilgandek CORBA tizimi kerakli ob’ektga kiruvchi so‘rovlarni uzatishga javob 
beradigan ob’ektlar adapterini taqdim qiladi. Server tomonida real demarshal (so‘rov 
ma’lumotlarini qayta ochish)ni qo‘pqon bajaradi, biroq ishlatilyapgan ob’ekt 
dermashalli o‘zi tanlashi mumkin. Mijozning holatida server qopqoni IDL tilida 
tavsiflangan statistik kompilatsiyalashi yoki tayanch dinamik skletiga ega bo‘lishi 
mumkin. Ob’ekt dinamik skletdan foydalanish orqali funksiyaga qirish huquqiga ega 
mijozni murojatini amalga oshirish qoidalarini o‘z ichga olishi kerak. Keyinroq biz 
ob’ektlar serveriga qaytamiz. 
Saqlovchi interfeys va amalga oshirish.
Murojatli so‘rovni dinamik yaratishni ta’minlash uchun, jarayonni o‘z vaqtida 
bajaxrilishi uchun interfeys ko‘rinishini aniqlab olish kerak. CORBA barcha 
interfeyslar tavsifi saqlanadigan ma’lumotlar saqlovchi interfeysni taqdim etadi. 
Ma’lumotlar saqlovchi interfeyslar ko‘plab tizimlarda aloxida jarayon ko‘rinishida 
taqdim etiladi. Ma’lumotlarni saqlovchi interfeys bajarilish vaqtida nazorat 
mexanizmlari ishlatiladigan CORBA ning bir qismi sifatida ko‘rilishi mumkin.
Interfeysni aniqlash uchun kompilisatsiyalansa, IDL kompliyatori ushbu 
interfeys uchun identifikatorni saqlash 
{repository identifier) 
vazifasini bajaradi. 
Ushbu identifikator – ma’lumotlarni saqlovchidan interfeysni aniqlash hisoblanadi. 
Agar zarur bo‘lsa standandart interfeysni o‘zgartirish mugmkin.
Interfeslarning barcha tavsifini IDL tilidagi uning sintaksisiga mos keluvchi 
saqlovchi interfeysda saqlanadi. Standart ko‘rinishda har bir tavsifni tashkil qilish 
imkoniyati paydo bo‘ladi. (ma’lumotlar ombori terminologiyasi bu saqlovchi 
interfeyslarning konseptual sxemasi barcha saqlovchilar uchun bir xil ekaligini 
bildiradi.) CORBA tiizmida saqlovchi interfeyslarning natijasida interfeyslarning 
tavsifini izlovchi vosita operatsiyasi bir xil bo‘ladi.
Saqlovchi interfeyslardan tashqari CORBA tizimi bajarilgan ishlarni saqlashni 
taklif qiladi. bajarilgan ishlarni saqlovchi ob’ektlarni foallashtirish va ishlatish uchun 
kerakli barcha ishlarni o‘z ichiga oladi. Bu ishlar ORB brokeri murakkab standart 
ishlarni yaratishda tayanch operatsion tizimlari dbilan bog‘liq.