67 Sitrus mevalar yetishtirish indd

Апельсин
новдаларида икки хил: аралаш (вегетатив-ге-
нератив) ва вегетатив куртаклар ҳосил бўлади. Ташқи кўри-
нишидан улар бир-биридан фарқ қилади ва кесиб кўрил-
ганда ҳам ажралиб туради.
Гулкуртаклар, яъни генератив куртаклар шу йилги ҳар 
хил ёшдаги учинчи-тўртинчи ва ундан юқори тартиб шохла-
ридан чиққан новдаларда ҳосил бўлади. Гулкуртаклар, одат-
да, февраль-март ойларда бирин-кетин пайдо бўлади. Хан-
дақ шароитида март ойининг биринчи ярмида шоналаш 
даври бошланади. Мартнинг охири-апрелда, одатда, сутка-
лик ўртача ҳарорат +17-+23 °С бўлганда гуллайди.
Апельсин навларининг ҳосилдорлиги гуллар сонига ва ту-
тиб қоладиган мевалар тутиш даражасига боғлиқ. Битта апель-
син ўсимлиги тўлиқ ҳосилга кирганда 500 тадан 4000 тагача гул 
ҳосил қилади. Тўлиқ тугилиш фоизи (навлари бўйича), одатда, 
1,0-10% атрофида ўзгариб туради. Масалан, Вашингтон Навел 
бу кўрсаткич 0,9%, Гамлинда навида 3,7% га тенг.
Бир йиллик новдаларининг узун-қисқалиги ҳам ҳосилга 
маълум даражада таъсир этади. Яхши ўсган новдада 3-5 та 
мева бўлади. Ўртача ўсган новдаларда 1-2 та мева тугилади. 
Нимжон, калта ва бачки новдаларда умуман ҳосил бўлмайди.

---

37
Цитрус мевали ўсимликлар етиштириш
67–
китоб
Асосий ҳосил бир йиллик баҳорги ўсиш даврида пайдо 
бўлган новдаларда етилади. Бу яна биринчи ўсиш даврида 
ҳосил бўлган новдаларнинг кўплигига ҳам боғлиқ. Ёзда ва 
ёз-кузда яхши шаклланган ўтган йилги шохлардаги учки ва 
ундан пастроқдаги куртаклардан энг серҳосил новдалар ри-
вожланади. 
Апельсин ўзидан чангланувчи ўсимлик, лекин четдан 
чангланганда ҳосили кўпаяди. Ўзбекистонда апельсин но-
ябрь-декабрда пишади.
Мандарин 
хандақда ўстирилганда йил давомида учта 
ўсиш даврини ўтади. Умуман олганда, апельсин ва лимон-
га қараганда мандарин суст ўсади. У жанубда хандақларда 
10-20 апрелда, яъни лимондан 10-15 кун олдин ёппасига 
гуллайди. Климинтин навининг меваси ноябрнинг биринчи 
ярмида, яъни Мейер нави лимон билан бир вақтда пишади. 
Кавано-Васэ навининг мевалари октябрнинг охири–ноябрь 
бошларида етилади.
Цитрус ўсимликларнинг барги бир йилдан уч йилгача 
яшаб туради. Қариган барглари ўрнини аста-секин ёш барг-
лари эгаллайди, шунинг учун улар доим яшил кўринишда 
бўлади. Бир ёшдан катта барглар ҳосил тугилишида аҳами-
ятга эга: чунки улар запас моддалар тўплайдиган жой ҳисо-
бланади. Шунинг учун бундай баргларни сақлаб туриш мўл 
ҳосил олишга жуда муҳим аҳамиятга эга. Қишлаш даврида 
шароит ноқулай бўлиб, барглари тўкилиб кетса, ўсимликлар 
янги барг чиқаради, лекин шу йили ҳосил бермайди.

---

38
100 китоб тўплами