62 Dosya: İstanbul’un Cumhuriyet Dönemi Modern Mimarlık Mirası

DOSYA
İST
ANBUL
’UN CUMHURİYET DÖNEMİ MODERN MİMARLIK MİRASI
9. Adnan Kunt Yalısı, 
Pendik, İstanbul, 
1964. Mimarlar: 
Asım Mutlu, 
Esat Suher ve 
Utarit İzgi’ 
(Utarit İzgi Arşivi).

---

3. 1956-1960 arasında Adnan Menderes, “simgesel baş-
kent” olarak ele aldığı İstanbul’da imar operasyonlarını baş-
latmış, kısıtlı ekonomik duruma rağmen, özellikle araç trafi-
ği odaklı birçok yatırım yapmıştır. Kente yapılan bu müda-
haleler geleneksel dokuya verdiği zarar nedeniyle ağır eleşti-
rilere maruz kalmıştır. Prost Planı ve Menderes döneminde 
İstanbul’daki dönüşüm hakkında detaylı bilgi için bkz. 
Akpınar, 2010 ve Gül, 2015
4. Bu canlılık 1974 yılındaki petrol krizinden kaynaklanan 
ekonomik krize kadar sürmüştür (Sey, 1998: 36; Vanlı, 
2006: 623).
5. Türkiye’deki ekonomik ve siyasi değişimlerle ilgili kap-
samlı bir okuma için bkz. Zürcher, 2008.
6. Ela Kaçel, Haluk Baysal ve Melih Birsel mimarlığını ince-
lediği yazısında, Türkiye’de dönemin mimarlık ortamına ve 
mimarların modern mimarlıkla kurduğu bağlara ilişkin bir 
değerlendirme yapar (Kaçel, 2007).
7. Rıza Derviş Villası’nın mimari kurgusu ve zaman içinde 
geçirdiği revizyonlarla ilgili bir analiz için bkz. Yalçın, 2007: 
87-91.
8. Bozdoğan’ın Rıza Derviş Villası ile ilgili değerlendirmesi 
için bkz. Bozdoğan vd, 2005: 99.
9. Sedad Hakkı Eldem’in çalışmalarıyla ilgili detaylı bilgi 
için bkz. Bozdoğan vd, 2005. 
10. Yerel modernizmlerle ilgili detaylı bir okuma için bkz. 
Duanfung Lu, 2011
11. 1956 yılında Türkiye’de, modern mimarlığın kayda 
değer örneklerinin verildiği bir dönemde profesyonel yaşa-
ma adım atan Utarit İzgi’nin tasarladığı ilk yapılar, modern 
mimarlığın takipçisidir. Mimarın ilk dönem yapılarının 
büyük bölümünü konut projeleri oluşturur.
12. İzgi’nin 1994 yılında açtığı proje sergisiyle eşzamanlı 
olarak çıkan mimar profili metni için bkz. İzgi, 1994.
13. Ela Kaçel, Önal Evi’ni kaleme aldığı yazısında, evin mekân 
kurgusu için iki farklı referans verir: Biri, mimarın çocukluğunu 
geçirdiği Karadeniz Bölgesi’ndeki seranderler, diğeri ise Albert 
Frey’in tasarladığı Kocher Hafta Sonu Evi (1934). Önal Evi’ne 
dair detaylı bir okuma için bkz. Kaçel, 2009; Kaçel, 2011.
14. Dönemin modern mimarlığına ve Le Corbusier’nin etkisi-
ne dair yaptığı bir değerlendirmede Atilla Yücel, İstanbul Bele-
diye Sarayı, İstanbul Manifaturacılar Çarşısı, Hilton Oteli gibi 
kentin ölçek ve işlev olarak önemli sayılacak yapıları arasına 
küçük ölçekli bir müstakil konutu, Villa Şaman’ı dahil eder 
(Yücel, 2005). Benzer bir değerlendirmeyi Sibel Bozdoğan ve 
Esra Akcan da yapmıştır (Bozdoğan ve Akcan, 2007: 141-
143). Villa Şaman, Türkiye’deki önemli modernist örnekler 
arasında, büyük ölçekli kamu yapıları ile birlikte sıralanır.
15. İzgi’nin meslek hayatının ilk yıllarında modern mimarlı-
ğa yakınlığı zamanla yerini biçimin öne çıktığı bir mimari 
anlayışa, postmodernizme bırakır.
16. Oscar Niemeyer’in modern mimarlığa kazandırdığı 
but-
terfly solution
(kelebek çözümü) aynı yapının farklı bölüm-
lerinde yükseklik farkı yaratılabilmesi amacıyla çatının bir 
noktadan kırılarak iki farklı yöne doğru yükseltilmesidir. 
Oluşturulan formun kelebeğe benzetilmesinden ötürü bu 
eğimli çatı çözümüne “
butterfly solution
” denmiştir.
17. 1980’lere kadar gelen dönemde Türkiye’deki mimari 
üretimde görülen malzeme sıkıntısı, çok sayıda makaleye 
konu olmuştur. Şevki Vanlı da kaleme aldığı makalesinde iki 
dönem arasındaki karşılaştırmayı şu sözlerle ifade eder: 
“1980’lere gelinceye kadar, bizdeki teknoloji, malzeme fakir-
liği ve işçilik niteliği, şimdiki olanaklardan çok uzak, bugünkü 
ortama mimar doğmuş olanların inanamayacakları kadar 
ilkeldi. Çağdaş bir üretimde bulunmak isteyen mimar, eksik-
lik ve yetersizlikler nedeniyle, bir yandan bu gerçeklere göre 
tasarım yapmak veya bizde bulunmayan malzeme ve teknolo-
jini yerini tutacak çözümleri bulmak zorunda kalıyordu. Bu 
yöntem mimarın, mimarlık ve yapı ortamını tam kontrol 
etmesi demekti. Bugünkü inşaat ve malzemesi, bu kez sanayi 
olanaklarıyla mimarı etkilemekte, mimarın işini kolaylaştır-
makta, ama onu da kontrol altına almaktadır” (Vanlı, 2007).
18. Uğur Tanyeli’nin Utarit İzgi ile yaptığı röportaj için 
bkz. Tanyeli, 1997.
19. Brezilya mimarlığının etkisi için bkz. Frampton, 2004.
20. 1939 New York Uluslararası Sergisi’ndeki Brezilya Pav-
yonu başta olmak üzere Latin Amerika’daki modern mimar-
lık ile ilgili detaylı bilgi için bkz. Cavalcanti, 2003.
21. Giedion’un krize giren modern mimarlık ile ilgili tespit 
ve önerileri için bkz. Giedion, 1956.
22. Heynen’in modern mimarlığa dair görüşleri için bkz. 
Heynen, 2000: 18.
23. Modern mimarlığa dair eleştiriler için bkz. Sakellaridou, 
2000: 10.
24. Dönemin sanatçı-mimar ilişkisiyle ilgili detaylı bilgi için 
bkz. Birol, 2008. Kitapta, başta Divan Oteli yenileme proje-
si olmak üzere, Abdurrahman Hancı’nın imzasını taşıyan 
projelerde sanatın mimari tasarım sürecine entegrasyonu 
incelenmiş, örnekler üzerinden sanat-mimarlık birlikteliği 
üzerine bir analiz yapılmıştır.
25. Modern mimarlığın katı biçim diline getirdiği eleştiriler 
için bkz. Oechslin, 2000: 90.
26. Yalıyla ilgili yayımlanan metin için bkz. “Pendik-Adnan 
Kunt Yalısı”, 1994, 
Tasarım
, S. 41, s. 56.
27. İzgi’nin mimarlığında zamanla başka üslupların izleri 
görülse de, mimarlık-sanat birlikteliğine verdiği önem uzun 
ömürlü olmuştur. Yapılarında birçok sanatçıyla çalışmış olan 
İzgi için seramik sanatçısı Füreya Koral’ın özel bir yeri var-
dır. Mimar, henüz ilk yapılarından itibaren Koral ile birlikte 
çalışmış, seramik ve heykellerin yapılarına bir katkısı olacağı-
na inanmış ve işverenini de buna inandırmıştır (İzgi, 1994).
Istanbul’s Modern Residences
This paper discusses the modern residential dwellings built in Istanbul 
between 1950-1970, which was prepared for the scope of the volume, 
“The Modern Heritage of Istanbul in the Republican Period.” Modernism 
has had a significant impact on architectural designs not only in Europe 
but also in different parts of the world with many modernist architectural 
projects being built in different geographies. There are many remarkable 
housing projects in Turkey’s heritage of modern architecture. This paper 
presents a selection of these examples. In addition to the buildings 
preserved as the heritage of modern architecture, the demolished ones 
were also mentioned in this paper.
The residential projects addressed in this paper are compared with 
examples of modernist architecture in Europe and non-Western 
geographies. While modernist housing projects are being discussed, 
design criteria such as form-function relationships, use of materials, etc. 
were emphasized, and a comparative architectural reading was made with 
the examples built in the same period. The formal language of modernist 
aesthetics is the priority through the examination in the housing projects. 
The use of materials and the design of details become an essential input to 
design to capture the targeted aesthetic expression within the limitations 
of possibilities. It is observed that more traditional solutions were 
preferred in the plan schemes of housing projects. Another subject that 
this paper focuses is the synthesis of the art and the architecture that were 
built in that period in Turkey. In most of the examples covered in this 
paper, it is seen that many items including the curtains, the fireplace, the 
wall panels and the vitrae on the windows were products of the synthesis 
between the art and the architecture. In this frame, remarkable projects of 
Turkey’s modernism, like Abdurrahman Hancı’s Rıfat Yalman House, Haluk 
Baysal and Melih Birsel’s Villa Saatçioğlu, Maruf Önal’s Bayramoğlu 
Residence, Sedad Eldem’s Rıza Derviş House and Utarit İzgi’s Villa 
Shaman, were examined.
 Most of these housing projects, which were significant contributors to 
Turkey’s modern architecture, collapsed over time. And the other part is 
under the threat of destruction due to the urban transformation projects. 
This study, focusing on the housing projects of the period, aims to point out 
the importance of the threatened modern architectural heritage in Turkey.
64 
mimar•ist 2018/2