62 Dosya: İstanbul’un Cumhuriyet Dönemi Modern Mimarlık Mirası

DOSYA
İST
ANBUL
’UN CUMHURİYET DÖNEMİ MODERN MİMARLIK MİRASI

---

engin bir kültürel mirasa sahip olan İstan-
bul, özellikle erken Cumhuriyet dönemin-
de,
1
Türkiye’nin modern mimarlık literatürün-
de öncü bir rol üstlenmez. Bu dönemde modern 
mimarlık mirasının önemli örneklerine Ankara 
ev sahipliği yapar. Ankara’nın başkent oluşu, 
çok sayıda yeni devlet yapısının inşası ve bunun-
la birlikte tüm kentin kalkınması şüphesiz bu ev 
sahipliğinin temel nedenidir. 1950 yılı bu 
anlamda önemli bir kırılma noktasına işaret 
eder. 14 Mayıs 1950 seçimleriyle iktidara gelen 
Demokrat Parti’nin liberalleşme politikaları ve 
ekonomik faaliyetleri, ülkede ekonomik kon-
jonktürün değişimi, sanayinin gelişmesi ve yatı-
rımların artması
2
ülkedeki mimarlık ortamına da 
yansımıştır. Özellikle dönemin başbakanı Adnan 
Menderes’in “İstanbul’u güzelleştirmek ve 
Osmanlı geçmişini onurlandırmak” söylemiyle 
yürüttüğü geniş çaplı imar operasyonu
3
ile 
İstanbul önemli değişimlere sahne olmuş, bu 
değişimle birlikte kentteki yapı üretimi de ivme 
kazanmıştır.
4
Aslında bu dönem sadece İstan-
bul’da değil, tüm Türkiye’de ekonomik, siyasi 
ve toplumsal anlamda çok yönlü bir değişim 
sürecine işaret eder.
5
Bu metinde, dönemin 
üretken mimarlığından küçük bir seçki yapıla-
rak, modern konutlara odaklanılmıştır. Seçkide 
yer verilen yapıların bir kısmı, İstanbul’un çeh-
resini oldukça değiştiren kentsel dönüşüm hare-
ketinden, konumları nedeniyle şans eseri etki-
lenmemiştir. Bir bölümü ise ne yazık ki henüz 
1980’lere gelmeden yıkılmışlardır.
1950’li yıllar, modern mimarlık söyleminin 
farklı coğrafyalarda etkili olduğu bir dönemdir. 
Bu dönemde Türkiye’deki mimari üretimde de 
önemli bir etkisi olduğu gözlemlenir, ancak 
“ülkedeki mesleki pratikte veya söylemde 
avant-garde bir ortam oluşmadığı”
6
göz önün-
de bulundurulmalıdır. İstanbul’un modern 
konutlarının mimarları, dönemin güncel dina-
miklerini takip ederek, tasarımlarında özgün 
yorumlar getirmeye çalışmışlardır. Metinde yer 
verilen yapılar, mimarlarının modern mimarlıkla 
kurduğu kişisel bağların ürünleridir. Bu bağ, 
kimi mimarların kariyerleri boyunca hiç kopma-
mış, kimileri için ise kısa süreli olmuştur.
Modern mimarlıkla kurulan bu bağ, güçlü 
veya zayıf, 1950’lerin mimarisinde önemli bir 
etki alanı oluşturur. O kadar etkilidir ki, savaş 
öncesi dönemde modernizme mesafeli durmuş 
mimarlar dahi bu söylem çerçevesinde ürünler 
ortaya koyar. Milli mimari ve Türk evi üzerine 
çalışmaları olan Sedad Hakkı Eldem’in tasarım-
larında da bu etki açıkça görülür.