62 Dosya: İstanbul’un Cumhuriyet Dönemi Modern Mimarlık Mirası

İNCELEME
distan’ında kurulan okullarda yerli halkın 
mimarlık eğitimi daha çok teknik ressamlık ya 
da zanaatkârlık eğitimi şeklindeydi. Kamu yapı-
larını zaten yabancılar yapmaktaydı ve yerliler 
onlara hizmet için eğitilmekteydi. Mimari for-
masyon bağlamında, bağımsızlık sonrası (1947) 
Pakistan mimarlığı, Modern Hareket’ten olduk-
ça etkilenmiştir. Bunun nedeni ister yurtdışında, 
ister Kolonyal Hindistan’da olsun (Mumtaz, 
1985: 12-113, 165),
7
Pakistanlı mimarların eği-
timlerinin Batı geleneğinde olmasıdır. Bağım-
sızlık ertesinde de göçlerle nüfusu çok artan 
kentlerin planlamasını ve devleti temsil edecek 
önemli kamu yapılarının çoğunu yabancı 
mimarlar yapmışlardır (Mumtaz, 1999: 114-
117).
8
Bağımsızlık sonrasında Pakistan’daki mimar-
lık ortamında, eğitimin İngilizce olması nede-
niyle, hâlâ Anglosakson etkileri sürerken, B. H. 
Chauhan, mülteci olmanın getirdiği zorluklarla 
yeni ülkesinde mimarlık eğitimi alamamıştır. 
Pakistan’ın Pencap eyaletinde sanat okulu hoca-
lığı yapmış, bir süre sonra İtalyan hükümetinin 
bursuyla İtalya’ya öğrenim görmeye giderek 
(Holod ve Khan, 1997: 195), Anglosakson sis-
teminin dışında bir yol izlemiştir. Roma’da yedi 
yıl kalmış, mimari tasarım, tropik mimarlık ve 
çevre kontrolünün yanı sıra heykel ve resim 
çalışmıştır. Mimarlık diplomasını Roma 
SAO’dan, heykel diplomasını AAVA’dan almış, 
1963’te yüksek lisansa denk düşen bir doktora 
derecesi almıştır. Çevre kontrolü ve bölgesel 
tasarım üzerinde uzmanlaşmıştır.
9
İtalya’dan döndükten sonra Karaçi’deki 
Davud Kolej’de (Dawood College of Enginee-
ring and Technology) hocalık yapmıştır. 
1964’te İslamabad’da çalışan J. A. Ritchie’nin 
yanında deneyim kazanmıştır. Ülkeye dönüşün-
de, diploma denklik sorunları nedeniyle Pakis-
tan Mimarlar Odası (IAP) ile sorun yaşamış, 
odaya kayıt olamamıştır.
10
Oda üyeliği olmadığı 
halde iki cami inşa etme olanağı bulabilmiştir ve 
bilinen başka bir mimari uygulaması bulunma-
maktadır. Konut kooperatifi Mescid-i Tuba için 
onunla anlaştığında, mimarlığından çok heykel-
leri ile tanınmaktaydı. Daha önce sözü edilen 
yabancı mimar ve mühendislerle de ilişkileri 
nedeniyle, bu işi almaya hazırdı. Sanatçı olarak, 
1990’larda Benazir Butto’dan Pakistan’ın en 
önemli ödülü olan “Sitare-i İmtiyaz”ı almıştır 
(Holod ve Khan, 1997: 195). 
Earth Covered 
Cities
adlı kitabı Karaçi’de yayımlanmış ve Kara-
çi “Urban Settlements Habitat”ın başkanlığını 
yapmıştır.
11
Dr. B. H. Chauhan’ın tasarlama şansı buldu-
ğu diğer cami, Lahor’daki Mescid-i Şüheda, 
1965’teki Pakistan-Hindistan Savaşı’nın Pakis-
tanlı ve Keşmirli şehitleri adına yapılmıştır 
(Awan vd, 2014: 34). Pencap eyaletinin baş-
kenti Lahor’daki bu yapı, Mescid-i Tuba’daki 
gibi silindirik gövde ve basık kubbe ile kurgu-
lanmıştır (Holod ve Khan, 1997: 195). Mes-
cid-i Tuba’nın yalın tarzına kıyasla, yapının giri-
şindeki taç kapı ve süslemeler gibi Gürkanlı 
mimarisinden alınmış detaylarla eklektik bir 
karaktere sahiptir. Mescid-i Şüheda’nın yapım 
yılı için 1970 tarihine ulaşılmışsa da (Awan vd, 
2014: 34), arkadaşı Farhatullah Qureshi’ye 
göre 1960’larda tasarlanmıştır.
12
İki caminin 
tasarım süreçleri çok yakın tarihlerde olmalıdır.