6 variant savol Tijorat banklari faoliyatini qayta tashkil etish shakllari

2-savol Tijorat banklarida majburiy zahiralarni tashkil etish tartibi va uning zaruriyati.

Majburiy zaxira (rezerv) talablari (inglizcha – “Reserve requirements”) – pul-kredit siyosatining an'anaviy instrumenti hisoblanib, AQSh Federal Zaxira Tizimi (Federal Reserve System) tomonidan mamlakat bank tizimining likvidliligiga ta'sir etish maqsadida 1863 yilda ishlab chiqilgan1. Bugungi kunda, dunyoning ko'plab rivojlangan va rivojlanayotgan davlatlari (AQSh, Shveysariya, Xitoy, Rossiya, Hindiston, Braziliya va boshqalar)da majburiy zaxira talablari qo'llanib kelinmoqda.

Xususan, O'zbekiston Respublikasi Markaziy banki tomonidan ham majburiy zaxira talablari pul massasini tartibga solish hamda mamlakat bank tizimining likvidliligiga ta'sir etishning muhim va ta'sirchan vositasi sifatida amaliyotda qo'llanilmoqda. Mazkur amaliyot tijorat banklari tomonidan Markaziy bankda alohida ochilgan hisobvaraqqa majburiy tartibda depozitga pul mablag'lari o'tkazish orqali amalga oshiriladi2.
Ya'ni, majburiy rezervlar tijorat banklari tomonidan jalb qilingan milliy va xorijiy valyutadagi depozit mablag'larga nisbatan o'rnatilgan me'yorlardan kelib chiqib, Markaziy bankdagi maxsus hisobvaraqqa o'tkazilishi lozim bo'lgan pul mablag'larini anglatadi. Xususan, ushbu instrument Markaziy bank tomonidan quyidagi maqsadlar uchun qo'llaniladi:
tijorat banklarining likvid mablag'lari hajmini muvofiqlashtirgan holda, kreditlash faolligiga ta'sir ko'rsatish;
tijorat banki bankrot bo'lgan sharoitda uning majburiyatlari yuzasidan hisoblashish;
pul massasining o'sish sur'atlarini tartibga solgan holda, pul massasining multiplikativ ko'payishiga bevosita ta'sir ko'rsatish.


3-savol Kreditlash va ssuda schotlarining turlari.

Kreditlash turlari deganda, kreditlash tamoyillariga mos ravishda kreditni berish va qaytarish uslublari tushuniladi.Xorijiy bank amaliyotida kreditlashning ikki usuli ma‘lum :Birinchi usulning ahamiyati har bir ssuda individual tartibda ko’rib chiqilishidadir. Ssuda ma‘lum maqsaddagi mablag’ga bo’lgan ehtiyojini qondirishga beriladi. Ushbu usul aniq muddatga ssuda ajratishda qo’llaniladi.Ikkinchi usulda ssuda bank tomonidan qarz oluvchiga oldindan belgilab qo’yilgan kredit limiti bo’yicha beriladi, bunda qarz oluvchi unga qo’yilgan to’lov hujjatini o’z vaqtida to’lash majburiyatini oladi.Kreditlashning ushbu shakli kredit liniyasi deb ataladiKreditlash usuli kredit berishda va qaytarishda ishlatiladigan ssuda hisob varag’ining shaklini tanlab beradi. Banklar kreditlash operatsiyalarini amalga oshirish uchun mijozga ssuda hisobvarag’ini ochadilar.Kreditlash usuli kredit berishda va qaytarishda ishlatiladigan ssuda hisob varag’ining shaklini tanlab beradi. Banklar kreditlash operatsiyalarini amalga oshirish uchun mijozga ssuda hisobvarag’ini ochadilar.Aylanma-qoldiq usul bo’yicha to’lovlarni va kreditga layoqatli korxonalarni kreditlash yagona aktiv-passiv, ya‘ni kontokorrent hisob varag’idan amalga oshiriladi. Ushbu hisob varaq mijozga bo’lgan yuqori ishonchni bildiradi. Hisob varaqning debetidan mijozning ishlab chiqarish faoliyati va foydani taqsimlash bilan bogliq tolovlari o’tadi, kreditga barcha tushumlar yoziladi. Hisob varaqning kredit qoldig’i korxonaning o’z mablag’i borligini, debet qoldig’i esa bankdan mablag’ jalb qilinganini bildiradi.Kontokorrent hisob varag’i ochilganda mijozning boshqa hisob varaqlari yopiladi.Kontokorrent hisob varag’i ochilganda mijozning boshqa hisob varaqlari yopiladi.Kontokorrent hisob varag’ining debet qoldig’i bo’yicha mijoz bankka shartnomada kelishilgan stavkada foizlar to’laydi, kredit qoldig’i bo’yicha bank mijozga shartnomaga muvofiq foiz to’laydi.Kontokorrent hisob varagining amal qilish muddati 12 oydan oshmasligi lozim.