6-Tema Ózbekstan dúńya júzi arenasında

6-Tema
Ózbekstan dúńya júzi arenasında
19-tapsırma. Ádebiyatlardan tómendegi sorawlarǵa juwap tabıń.
1.Dialekt sózler degenimiz ne, qaraqalpaq tilinde neshe dialekt bar?
Juwap:Awızeki sóylewde belgili bir aymaqtaǵı jergilikli xalıqlardıń tilinde sóylew ózgesheliklerine iye bolǵan sózlerge dialektlik sózler dep ataladı. Qaraqalpaq tiliniń sóylew ózgeshelikleri aymaqlıq jaqtan arqa hám qubla dialekt bolıp ekige bólinedi.
2.Termin sózler degenimiz ne?
Juwap:Belgili bir ilim yamasa kásip óner hám basqa tarawlarda anıq bir mánili bolıp kelgen sózlerge terminler (yamasa atamalar) dep ataladı.
3.Ádebiy til degenimiz ne?
Juwap: Tildiń kúndelikli turmısta azıweki sóylew hám jazba túrde hámmege teńdey túsinikli qollanılatuǵın túrine ádebiy til dep ataladı. Ádebiy til – tildiń fonetikalıq, leksikalıq hám grammatikalıq qaǵıydaların hám normaların óz ishine alǵan milliy tildiń eń joqarǵı forması. Ol hárqanday jazba ádebiyatlardıń – jámiyetlik-siyasiy, ilimiy-texnikalıq, kórkem-shıǵarma, oqıw qurallarınıń hám t.b. jazıw arqalı iske asatuǵın ádebiyatlardıń tili bolıp esaplanadı. Qaraqalpaq ádebiy tili arqa dialekt tiykarında payda bolǵan, biraq ol eki dialektte (arqa hám qubla) sóylewshiler ushın teńdey xızmet atqaradı.
4.Ádebiy tildiń awızeki sóylew tilinen ayırımashılıǵı nede?
Juwap: Ádebiy tildiń awızeki sóylew arqalı qollanılatuǵın stil túrine awızeki sóylew stili delinedi. Awızeki sóylewde pikirdi anıq, túsinikli yetip jetkeriwge baylanıslı qarapayım sózler, dialektlik sózler, naqıl-maqallar, frazeologiyalıq birlikler keń qollanıladı. Mısalı: aǵa, aǵajan, shıraǵım, qulınım, aqsaqal, otaǵası, qorqıp kettim, janım qalmadı t.b.
Awızeki sóylewde dawıslı hám dawıssız seslerdi buzıp aytıw qubılısları da ushırasadı. Mısalı: bárekella-a, apa-a-a, pa-ay, húkúwmet t.b. Bul stilde sózlerdin’ orın tártibi erkin boladı. Pikirler qısqa-qısqa jay gápler arqalı bildiriledi. Olar, kóbinese tolıq yemes gáp, dialog túrinde dúziledi.
5.Dialekt sózler ádebiy tildegi sózlerden qalay ajıratamız?
Juwap:Ádebiy tildegi sózler kitaplarda ,kórkem ádebiyatlarda keń qollanıladı.Al dialekt sózler sol aymaq ushın ǵana túsinikli bolǵanı ushın tek awızeki tilde,sol aymaqta qollanıladı
7.Jasap atırǵan aymaǵıńızdaǵı qollanılatuǵın dialekt sózlerdi tabıń.
Shırpı- kúkirt, gúze- ıbırıq, qulaqshın- toppı, diywal- soqpa, buzaw- ójek, sezim- ań, palawgádi- asgádi, silos- dúrishte, kelsap- soqı, sora-bozań, seksewil— sazaq, alasha— shal, qırǵawıl— súylin, arnap— ádeyi, sulıw, shıraylı— ádemi