6-тema. Imla qaǵıdaları. Túbir hám qosımtanıń jazılıwı Joba

Túbir hám qosımtalardıń imlası
Sózdiń túbiri n sesine tamamlanıp, oǵan b sesinen baslanǵan qosımta yamasa sóz qosılǵanda n sesi m sesine almasıp aytılsa da, sóz túbiri saqlanıp, n háribi jazıladı: nanbay (nambay emes), qanbadı (qambadı emes), minber (member emes), Sársenbay (Sársembay emes), isenbedi (isembedi emes), t.b.
Sózdiń aqırı n sesine tamamlanıp, oǵan l sesinen baslanǵan qosımta qosılsa, n sesi l ǵa aylanıp aytılǵanı menen jazıwda n saqlanadı: janlıq (jallıq emes), sanlıq (sallıq emes), kúnlikshi (kúllikshi emes), jánlık (jállık emes), t.b.
Sózdiń aqırı n sesine tamamlanıp, oǵan q, k, ǵ, g seslerinen baslanǵan qosımta qosılsa, n sesi ń sesine aylanıp aytıladı, biraq n saqlanıp jazıladı: jonqa (jońqa emes), t.b. Al máńgi, gúńgirt, mańǵıt sıyaqlı sózlerde esitiliwinshe ń háribi jazıladı.
Sózlerdiń aqırı s, z seslerine tamamlanıp, olarǵa sh sesinen baslanǵan qosımta qosılsa, s, z sesleri sh sesine aylanıp aytıladı, biraq s, z saqlanıp jazıladı: basshı (bashshı emes), qusshı (qushshı emes), duzshı (dushshı emes) t.b.
Sózdiń aqırı z sesine tamamlanıp, oǵan s sesinen baslanǵan qosımta qosılsa, z sesi s sesine aylanıp aytıladı, biraq z saqlanıp jazıladı: jazsın (jassın emes), qazsın (qassın emes), t.b.
Sózdiń aqırı q, k, p dawıssızlarına tamamlanıp, oǵan dawıslıdan baslanǵan qosımta qosılsa, q sesi ǵ sesine, k sesi g sesine, p sesi b sesine almastırılıp aytıladı hám ol solayınsha saqlanıp jazıladı: taraq-taraǵı, quraq-quraǵı, baliq-baliǵı, talaq-talaǵı, t.b. Biraq gápi, shaqı, huquqı, qalqı (qarmaqtıń qalqısı) sıyaqlı sózlerde onday seslik almasıw bolmaydı hám esitiliwinshe solay jazıladı.
Sózdiń aqırı p dawıssızına tamamlanıp, oǵan ıp-ip qosımtası qosılsa, p sesi w sesine almasıp aytıladı hám solayınsha jazıladı: tap-tawıp, sep-sewip t.b.
Aqırı f sesine tamamlanǵan sózler tartımlanǵanda f ózgerissiz jazıladı: shkaf-shkafı, telegraf-telegrafı, tif-tifi, t.b.
Ayırım túbir sózlerge tartım jalǵawı jalǵanǵanda ı, i qısıq dawıslıları túsirilip jazıladı: xalıq-xalqı, parıq-parqı, bórik-bórki, kórik-kórki, erin-yerni, orın-wornı, awız-awzı, murın-murnı, t.b. Biraq julını, erigi, buyımı, t.b. túrindegi sózlerge tartım jalǵawı jalǵanıwı menen ortanǵı buwındaǵı ı, i dawıslı háripleri túsirilmey jazıladı.
Aqırı bir qıylı eki dawıssızǵa pitken ózlestirme sózlerge qosımta qosılsa, bir qıylı dawıssız háriplerdiń birewi túsirilip jazıladı: metall-metalı, klass-klası t.b.
Aqırı kt, ng, nk, ńk, mn, zd, st, rk sıyaqlı qabatlasqan dawıssızlarǵa tamamlanǵan sózlerge qosımtalar tikkeley jalǵana beredi: bank- bankke, gimn-gimnniń, tekst- tekstten.
Aqırı ck qabatlasqan seslerge pitken geografiyalıq atamalarǵa qosımta qosılǵanda k háribinen keyin i qosılıp jazıladı: Tomsk-Tomskiden, Minsk-Minskige, t.b.
Familiyalardıń sońǵı buwınınıń juwan ya jińishkeligine qaray qosımtalar da soǵan sáykes juwan ya jińishke túrinde jalǵanadı: Aytbayovqa, Yusupovqa, t.b.
Ayırım sóz dizbekleriniń aldıńǵı sóziniń aqırǵı sesi únsiz bolsa, al sońǵı sóziniń basındaǵı ses dawıslı yamasa únli dawıssız bolsa, únsiz ses sáykes únlige ózgertilip aytıladı. Biraq ol jazıwda esapqa alınbaydı: aq at, kóp adam, aqpa qulaq, kók alma, kók japıraq, kók jótel túrinde jazıladı.