6-sinf. Sana. Mavzu: Zardo'zlik san'ati tarixi va uning rivojlanishi. Zardo'zlikda ishlatiladigan materiallar (gazlamalar turlari, karton, zar iplar). Zardo'zlikda ishlatiladigan asbob-uskunalar. Zar ipni o'rash Texnologik xarita

N	O`	M	O	N		A	M	I	N	O
V

2.O`g`il bolalar tuni -500 bal.

Toshkent xalq amaliy san`ati muziyeda zardo`zi usta No`mon Aminovning san`at asarlaridan biri saqlanib kelmoqda. Katakchalar orqasiga ana shu san`at asarining nomi yashiringan.

G

O`

R

I

A

M

I

R

3.Kelinlar do`ppisi-300 bal.

Xalq badiiy hunarmandchiligini va amaliy san`atini yanada rivojlantirish uchun davlat tomonidan qo`llab qo`vvatlash maqsadida qanday uyushma tashkil etildi.

H

U

N

A

R

M

A

N

D

4. Qiz bolalar nimchasi- 300 bal.

XIX asr oxiri XX asrboshlarida yashab ichod qilgan mutaffakir shoir zardo`zi usta nomi yashiringan.

F

I

T

R

A

T

5.Kelinlar oyoq kiyimi-200 bal.

Katakchalar orqasiga zardo`zlikda ishlatiladigan asosiy gazlamalardan biri yashiringan.

D

U

X

O

B

A

6.Choynak yopgich-200 bal.

Katakchalar orqasiga zardo`zlikda ishlatiladigan yordamchi gazlamalardan biri yashiringan.

S

U

R

P

“5” “4” “3”




Guruhlar baholanadi va raxbatlantiriladi.
Sizga tarqatiladigan qog`ozdagi savollarga “ O`z bilimingni sina ” metodi bo`yicha javob bering va tushunmagan savollaringizga dars davomida javob oling. Bu texnologiya mavzularni mustahkamlashda vaqtdan unimli foydalanish maqsadida ishlatiladi o`quvchi o`ylab o`tirmasdan savollarni o`qib yodidan kutarilgan ma`lumotlar yodiga tushadi.o`qituvchi mavzuni tushuntirib bo`lgach o`quvchi tushunmagan savollarini o`zini qiziqtirgan savollarini o`qituvchidan so`rashi mumkin.Birinchi o`quvchi tushunmagan savolga ikkinchi o`quvchi javob berishi mumkin.Oxirida katakchalardagi to`plangan belgilarni hisoblang.

“+” Ma`lumotga egaman.

“_” qisqa ma`lumotga egaman .

“?” men uchun notanish ma`lumot.

	Savollar	+	-	?
1	Zardo`zi tarixi haqida ma`lumot
2	Zardo`zi tikish san`ti haqida ma`lumot
3	Naqsh turlari ular haqida ma`lumot
4	Korchupni ishga tayyorlash
5	Naqsh kesishni bilish
6	Kesilgan naqshni joylashtirish
7	Dezayen yunalishi bo`yicha buyumla loyixalashning 2 asosiy tipi
8	Modern loyixalash
9	Klassik loyixalash
10	Zardo`zi usulida tikish
11	Zamindo`zi usulida tikish
12	Choynak yopgich necha qismdan iborat bo`lishini
13	Abra va astar farqini
14	Choynak yopgichga kerakli jihoz va mahsulotlarni
	Hisobot

Sinfi:

Ismi familiyasi:
Yangi mavzu bayoni:

NAZARIY

Zardo`zi mahsulotlarini tayyorlashda qo`yidagi bosqichlar amalga oshiriladi.

1. 
   RASSOM.- Dizayner loyihaga muvofiq gul nusxasining yangi turidagi kompozisiyasini tayyorlash.
   
2. 
   GULBUR- Yangi kompozisiyani axta yordamida xitoy qog`oziga tushurib uning nusxalarini ko`paytiradi.
   
3. 
   MODELER- bichuvchi yangi kompozisiya uchun zardo`zlik usullarini tanlashadi. Bu bosqich loyihalashtirishning juda ham murakkab bosqichi bo`lib u qo`yidagi ketma ketlikda amalga oshiriladi.
   

• 
  Andoza yangi naqsh kompozisiyasini joylashtirish uchun naqshlarni joylashtirish usullarini tanlash.
  
• 
  Gullar usti va tagini tikish uchun zardo`zi tikish usullarini tanlash.
  
• 
  Gullar va gul atrofini bezatish uchun bezash usullarini tanlash.
  
• 
  Zardo`zi guldo`zi tikish usuli qo`yidagi turlarga bo`linadi.
  

• 
  GULDO`ZI – Naqshlar va gullar ustini yoppasiga zar ip bilan tikish usuli guldo`zi tikish usuli deyiladi.
  

• 
  SOCHMADO`ZI - yirikroq uy ro`zg`or buyumlarida ishlatiladi. Sochmado`zi ikki qavat zar ip bir qavat ipak iplar eshilib tikiladi.
  

• 
  SHAKARAKDO`ZI - bu usul gildo`zi usuliga uxshab tikiladi.Faqat farqi shundaki zar iplar ikki qavat qilib eshilib tikiladi
  

• 
  LIKAKDO`ZI- VAG`ARDO`ZI - Karton emas siddilar ustiga tikiladi. LIkak bo`laklarlarga bo`linib siddilar ustiga tikiladi.
  

AMALIY:

Bichimi ma’lum shaklga ega bo’lgan kichik hajmli uy-ro’zg’or buyumlarining texnologiyalari murakkab, lekin naqsh kompozisiyalari oddiy bo’lgan zardo’zi buyumlarga zardo’zi choynak yopqichi kiradi. Bu buyum yashil, ko’k va qizil baxmaldan tikilishi mumkin. U abra va astardan iborat bo’lib, 2 bo’lak matodan bichilgan. Bunda bichish jarayonida gazlama tukining yo’nalishiga e’tibor berish zarur.

Zardo’zi choynak yopqichi bugungi kunda ham uy-ro’zg’orda ishlatiladi. Uning tuzilishi har xil bo’lishi mumkin, lekin o’lchamlari o’zi mo’ljallab tikilayotgan choynakning o’lchamlariga mos bo’lishi darkor. Choynak yopqichi choynak ustiga yopiladigan va uning tagiga qo’yiladigan qismlardan iborat bo’ladi. Choynak yopqich andozalari tayyorlanadi va abra 2 bo’lak, astar 2 bo’lak qilib bichib olinadi. Abrani bichayotganda gazlamaning tuklari yo’nalishiga e’tibor berish kerak. Buni gazlamani tovlanishiga qarab yoki qo’l bilan siypab bilish mumkin.

Choynak yopqich abrasini chambarakka joylashtirib, mahkamlanadi. Tanlab olingan naqshni kartonga tushiriladi va qirqib olinadi. Tayyorlangan naqshni choynak yopqich abrasiga shunday joylashtirish kerakki, bu naqsh yopqich o’rtasiga to’g’ri kelsin. Choynak yopqich uchun naqshni guldo’zi usulida tikiladi va bezatiladi.

Ishnuing bajarilish texnologik xaritasi.

№	Ishning ketma ketligi	Kerakli materiallar	Ishning bajarilish jarayoni
1	Kerakli materiallar	Korcho`p, patila, bo`z, mato, oddiy va zarli iplar, igna
2	Korcho`pga bo`z mustahkamlanadi	Korcho`p , bo`z va stepler yani qotirgich
3	Korcho`pga mato joylashtiriladi.	Bo`z qotirilgan korcho`p, qizil baxmal mato
4	Mato ustiga tayyorlab olingan naqsh mustahkamlanadi	Tayyor tikish holatiga keltirilgan korcho`p va kesib olingan naqsh nusxasi
5	Zar ipni patilaga o`rab tayyorlanadi.	Patila, zar iplar
6	Tayyor naqsh ustidan guldo`zi usulida tikiladi.	Ishga tayyor korcho`p zar iplar
7	Tayyor tikib bo`lingan gul naqsh matoni korchopdan yechib olinadi.	Tikib tayyorlangan naqshli yarim tayyor mahsulot

Amaliy mashg`ulot vaqtida hunar kasbga oid maqollar aytish o`yini bilan o`quvchilar ongiga ma`naviy qadriyatlarimiz singdirishimiz mumkin.

Mustahkamlash: 1.Nima uchun xalq badiiy hunarmandchiligini o`rganishimiz lozim? “Nima uchun” sxemasi bo`yicha ta`riflab bering. 2.Choynak yopgichning ahamiyatli ta`raflarini ayting. 3..Zardo`zlik choynak yopgich qanday buyum hisoblanadi? 4..Choynak yopgichni zardo`zi usulining qaysi usulida tikdingiz? 5.Choynak yopgich necha bosqichda tikiladi sanab bering.



Rag`batlantirish: Darsga faol qatnashgan o`quvchilar rag`batlantiriladi va baholaniladi bajarilgan ish sifatlilari o`quvchilarga namuna sifatida ko`rsatiladi.

“5” “4” “3”

Uyga vazifa beriladi.

Mehnat hunar haqida ko`proq yangi maqollar yod olish va allomalarimizning hunar mehnat haqidagi fikrlarini yozib o`qib kelish.

Ish joyi yig`ishtiriladi.

6- sinf. Sana.

Mavzu:Tikilgan mahsulotni korcho'pdan tushirib, tayyorlash texnologiyasini o'rganish (astar tikish). Buyumga oxirgi ishlov berish.

Darsning texnologik xaritasi.

Mavzu	Tikilgan mahsulotni korcho'pdan tushirib, tayyorlash texnologiyasini o'rganish (astar tikish). Buyumga oxirgi ishlov berish.
Maqsad va vazifalari	Maqsad: Zardo'zlik san'ati tarixi va uning rivojlanishi. Zardo'zlikda ishlatiladigan materiallar (gazlamalar turlari, karton, zar iplar) haqida ma`lumot berish. Zardo'zlikda ishlatiladigan asbob-uskunalar bilan ishlash jaraayonlari bilan tanishtirish. Zar ipni o'rash tartibi bilan tanishtirish. Vazifalar: O`quvchilarda mavzuga nisbatan qiziqish uyg`otish, o`zlashtirtishlarini nazorat qilish hamda bilim, ko`nikma, malakasini tekshirib baholash.
O`quv jarayoninig mazmuni	O`zbek milliy urf odatlari qadriyatlari xalq amaliy san`ati va bezaklari xalq hunarmandchiligi ,bizgacha etib kelgan meroslar haqida tushuncha berish. Zardo`zlik san`atining kelib chiqishi va rivojlanishi haqida tushuncha berish.
O`quv jarayoning bajarilishining mazmuni	Uslub: og`zaki bayon, interfaol usulidan, yangi ped texnologiyalardan foydalanish, kim yepchilu kim chaqqon, insert metodlari Shakli: suhbat , bahs munozara olib borish, yakka tartibda, guruhlarda, ishlash Vosita: tarqatma materiallar, multemediya, rangli rasmlarlardan foydalanish,mavzu uchun kerakli buyumlar jihozlar. Nazorat:Og`zaki savol javob tarqatma testlar Baholash:Rag`batlantirish, baholash 5 ballik tizim asosida
Kutiladigan natija	O`qituvchi: Mavzuni qisqa vaqt ichida o`quvchilar tomonidan o`zlashtirishiga erishiladi, o`quvchilarning turli texnoligiyalar asosida yangi bilimlarga qiziqishini oshiradi. O`quvchi: yangi bilim ko`nikma ,malakaga ega bo`ladi guruhlar bilan ishlashni o`zgalar fikrini hurmat qilishni urganadi
Kelgusi rejalar tahlili	O`qituvchi: O`z ustida ishlaydi, pedagogik mahoratini yanada oshirish uchun izlanadi. O`quvchi: O`z fikrini guruhlar o`rtasida to`liq bayon qilishni hamda yangi mavzu qiziqishlari bo`yicha izlanish olib boradi. Amaliy mashg`ulotni hayotda qo`llay oladi

Darsning maqsadi:

Ta’limiy: O’quvchilarga tikilgan choynak yopqichni korcho'pdan tushirib, tayyorlash texnologiyasini, astar tikishni, buyumga oxirgi ishlov berishni o’rgatish.

Tarbiyaviy: O’quvchilarni mashg’ulot jarayonida ozoda, sifatli va tez ishlashga odatlantirish

Rivojlantiruvchi:O’quvchilarda milliy zardo’zlik buyumlariga gazlama va gul naqshlarini to’g’ri tanlash ko’nikmalarini rivojlantirish.

Dars tipi:Yangi bilim berish, bilimlarni mustahkamlovchi.

Dars turi: nazariy, amaliy.

Dars uslubi: guruhlarda ishlashda, “aqliy hujum”,”Kim epchil-u, kim chaqqon”, “Klaster”,”B|B|B”, insert metodlaridan foydalanish.

Dars jihozi va ko`rgazmasi: choynak yopg'ich namunalari, gazlama qoldiqlari, mavzu bo’yicha bajarilgan buklet, plakatlar va slaydlar, kompyuter, o’quv qurollari, zardo’zi jiyak, qavatlangan paxta, zar ip, baxmal gazlama bo’laklari, tikuv mashinasi.

Fanlararo bog`liqligi: matematika, chizmachilik, iqtisod va boshqa fanlar.

		Vaqti
1	Tashkiliy qism	3
2	O`tilgan mavzuni mustahkamlash	10
3	Yangi mavzu bayoni	15
4	Yangi mavzuni mustahkamlash	10
	Yangi mavzu yuzasidan amaliy mashg`ulot	43
5	O`quvchilarni baholash	5
6	Uyga vazifa	2
7	Ish o`rnini yig`ishtirish	2

Darsning borishi:

I.Tashkiliy qism:

3. 
   Salomlashish.
   
4. 
   Davomatni aniqlash.
   
5. 
   Darsga tayyorgarlikni tekshirish.
   
6. 
   O`quvchilar diqqatini darsga qaratish.
   

II. O`tilgan mavzuni takrorlash.Uyga vazifani tekshirish.

a)Savol –javob o`tkazish.

b)Topshiriqlarni tekshirish.

O`quvchilar guruhlarga ajratiladi. Guruh sardorlari guruh nomlarini va o`zini tanishtiradi. Guruhlar guruh nomlariga taqdimot tayyorlashadi.

1- Turdagi savollar.

1- guruh. Zardo`zlik hunariga taqdimot orqali ta`rif bering.

2- guruh. Zargarlik hunariga taqdimot orqali ta`rif bering.

2- tur savollari

Sardorlar konvert olishadi va guruh a`zolari bilan birgalikda konvert ichidagi berilgan savollarga javob berishadi, har bir javobga bir baldan beriladi.

1- konver savollari

• 
  1.Zardo`zlikda necha xil ignalar ishlatiladi.
  

Javob: 2 xil ignalar ishlatiladi !-sonli va 2-sonli ignalar.

• 
  Zardo`zlikda necha xil qaychi ishlatiladi?
  

Javob: 3 xil qaychilar ishlatiladi.

Naqshni kesish uchun tuyabo`yin qaychi.

Pardozlashda, tozalashda ishlatiladigan qaychi.

Gazlamani bichishda ishlatiladigan qaychi.

• 
  3.Sochmado`ziga ta`rif bering.
  

Yirikroq uy ro`zg`or buyumlarida ishlatiladi. Zar iplar ikki qavat bir qavat ipak iplar eshilib tikiladi.

• 
  4.Shakarakdo`ziga ta`rif bering.
  

Bu usul guldo`zi usuliga uxshab tikiladi farqi shundaki zar iplar ikki qavat qilib eshilib tikiladi.

2- konvert savollari

• 
  5.Likakdo`zi haqida ta`rif bering.
  

Karton emas siddilar ustiga tikiladi. Likak bo`laklarga bo`linib siddilar ustiga tikiladi.

• 
  6.Bireshimdo`ziga ta`rif bering.
  

Gullar aynan tabiatga uxshashiga intyilishlardan kelib chiqqan. Bunda naqshlar ipak iplar bilan tikiladi.

• 
  7.Buyumlarni necha xil usulda dezaynini o`zgartirish mumkin?
  

Javob Ikki xil usulda klassik va modern va dezayni bo`yicha o`zgartirish mumkin.

• 
  8.Klassik dezayn bilan modern dezaynning farqi nimada?
  

Klassik dezaynda milliylikga ko`proq etibor qaratiladi yani milliylikni saqlab qolishga harakat qilinadi. Gullar va naqshlar rangi va o`rni o`zgarishi mumkin xolos.

Modern dezaynda buyumni butunlay zamonaviy ko`rinishda ta`svirlash mumkin. Uning bichimi ranglari tikilish uslublari hammasi yangicha tarzda uyg`unlashtiriladi.

3- tur.

Mehnat va hunar haqida maqollar aytish orqali guruhlar bellashadilar.

1. 
   Guruh mehnat haqida maqollar aytish.
   
2. 
   Guruh hunar haqida maqollar aytish.
   

Qaysi guruh ko`proq maqollar aytsa g`olib sanaladi, bir marta aytilgan maqollar takrorlanmasligi kerak.

Guruh ballari hisoblanadi , o`quvchilar baholanadi va rag`batlantiriladi.

Baholashda rag`bat kartochkalaridan yoki ballardan foydalanishimiz mumkin.

“5” “4” ”3”

Yangi mavzu bayoni:

NAZARIY.

Zardo’zi choynak yopqich naqshi tikib bo’lingach, teskari tomoni elimlanadi va bo’zdan kesib olinadi. Choynak yopqich detallarini bir-biriga birlashtirish texnologiyasi quyidagicha amalga oshiriladi:

1.-Abra bo’laklarining o’ngini bir-biriga qaratib, uchta tomonidan birlashtiriladi va o’ngiga o’giriladi. Yuqori qismidagi uchlari to’g’rilanadi.

2.-Astar bo’laklari ham teskarisidan ikki tomoni bo’ylab bir-biri bilan birlashtiriladi.

3.-So’ngra abra astar ichiga kiritilib pastki qirqimi bo’yicha birlashtiriladi.

4.-Endi ular orasiga qavatlangan paxta joylashtiriladi va astarning ochiq qoldirilgan yuqori qismi tikiladi.

5.-Choynak yopqich o’ngiga o’girilib, uning uchlariga po’paklari ulanadi. Ular rangli ipak iplar yoki simdan tayyorlanadi.

6.-Choynak yopqichning pastki tomoniga aylantirib 0,5 sm masofada zardo’zi jiyak o’rnatiladi.

7.-Choynakning tagiga qo’yiladigan qismi abrasi bilan astari o’ng tomonlari ichkariga qaratilgan holda uchma-uch joylashtirilib tikiladi, faqat 5-6 sm joyi ochiq qoldiriladi.

8.-So’ng tikilmasdan qoldirilgan joydan o’ngiga o’giriladi, tikilmagan o’rni qo’l chokida bilintirmasdan tikiladi. Ustidan aylantirilib 0,5 sm masofada mashina chokida tikib chiqiladi yoki shu masofada zardo’zi jiyak o’rnatilad.

Har bir o`quvchiga “O`z bilimingni sina” jadvali tarqatiladi o`tilgan mavzu bo`yicha olgan bilimlaringizga tayangan holda to`ldiring.O`quvchi uchun noma`lum ma`lumotlarni o`qituvchi tomonidan yoki ma`umotni to`liq biladigan o`quvchi tomonidan javob beriladi

	Savollar	+	-	?
1	Abra bu nima
2	Astar bu nima
3	Zardo`zlikda ishlatiladigan qaychilarning vazifasi haqida
4	Choynak uchun taglik zarur yoki kerak emasligi
5	Ishning oxirida bezash ishlari haqida
6	Yarim tayyor mahsulot korch`pdan yechib olingandan keying ishlar ketma ketligi haqida
7	Termis turlari ko`paygan davrda choynak yopgich tikib tayyorlash kerak yoki kerakmasligi haqida
8	Xalq hunarmandchiligining davomiyligi haqida

“+” Ma`lumotga egaman.

“-” qisqa ma`lumotga egaman .

“?” men uchun notanish ma`lumot.

AMALIY

Texnologik xarita

	Ishning ketma ketligi	Kerakli materiallar	Ishning bajarilish jarayoni
1	Kerakli materiallar	Korcho`p, patila, bo`z, mato, oddiy va zarli iplar, igna
2	Korcho`pga bo`z tortish	Korcho`p , bo`z va stepler yani qotirgich
3	Korcho`pga mato joylashtirish	Bo`z qotirilgan korcho`p, qizil baxmal mato
4	Mato ustiga tayyorlab olingan naqshni mustahkamlash	Tayyor tikish holatiga keltirilgan korcho`p va kesib olingan naqsh nusxasi
5	Zar ipni patilaga o`rab tayyorlash	Patila, zar iplar
6	Tayyor naqsh ustidan guldo`zi usulida tikish	Ishga Tayyor korcho`p zar iplar
7	Tayyor tikib bo`lingan gul naqsh matoni korchopdan yechib olish	Tikib tayyorlangan naqshli yarim tayyor mahsulot ikki dona bo`ladi
8	Ikkta yarim tayyor mahsulot o`ngi o`ngiga qo`yib chetlari 1 sm chok haqi tashlab tikiladi	Ikkta qismdan iborat abra
9	Astar uchun kerakli mahsulotlar tayyorlab olinadi	Paxta astarlik mato, qaychi ,ip, igna

10	Astar bichib olinadi	astarlik mato, qaychi ip, igna
11	Astar ichiga paxta solinadi.	Paxta,astarlik mato
12	Astar qavib olinadi Abra ichiga astar solinadi ochiq joylari tikib chiqiladi	Ichiga paxta solingan astar
13	Kerakli mahsulotlar tayyorlab olinadi	Lentalar, munchoqlar pulakchalar nozmunchoqlar
14	Lentalar, munchoqlarpulakchalar, nozmunchoqlar yordamida mahsulotimizning ustki qismini bezab chiqamiz. Choynak yopgichimiz tayyor.	Lentalar, munchoqlar pulakchalar, nozmunchoqlar
15	Choynik uchun taglik tayyorlash. Mato bo`laklari	Mato bo`laklari o`ngi o`ngiga qo`yib ichiga qattiq mato solib tikib chiqiladi va lenta bilan bezatiladi. Choynik uchun taglik tayyor.

Amaliy mashg`ulot vaqtida allomalarimizning kasb hunar haqidagi hikmatli so`zlardan baytil bayt o`yinini tashkil etishimiz mumkin. Bu jarayonda uyga berilgan vazifani tekshirib olishimiz mumkin.

IV.O`tilgan mavzuni mustahkamlash.

Tezkor savol javobdan foydalaniladi

1.Choynik yopgichning naqshi qaysi usulda tikiladi?

O`quvchilar uchun oson va tez bo`ladigan guldo`zi usulida tikiladi

2.Choynak yopgich necha qismdan iborat bo`ladi?

Choynik yopgich ikki bo`lak abra ikki bo`lak astar qismlardan hamda 2 bo`lak tagiga qo`yadigan tagliklardan iborat

4.Choynak yopgichga oxirgi ishlov qanday beriladi?

Bezash ishlari va iplardan tozalash.

5.Choynak yopgichga paxta yoki sintefon nima uchun kerak?

Issiqlikni saqlab turish uchun.

6.Abra choynak yopgichning qaysi qismi?

Ustki qismi.

7.Yoppasiga zamini bilan tikiladigan usul qaysi zardo`zi usuli hisoblanadi?

Zamindo`zi.

8.Bo`laklarga bo`linib tikiladigan usul likakdo`zi va vag`ardo`zi usuli hisoblanadi.
V.Darsga faol qatnashgan o`quvchilarni rag`batlantirish, baholash.

Chiroyli tikilgan o`quvchi ishlarini namuna sifatida ko`rsatish va ularga raxmat aytish, baholash.

“5” “4” ”3”




VI.Uyga vazifa:

Zardo`zlik bo`yicha zamonaviy murakkab naqsh turlarini chizib kelish.

VII.Ish o`rnini yig`ishtirish.