6– modul. Fandagi yangiliklar, fanni o’qitishning dolzarb masalalari

N-12-21%; P -53-58%; P
2
O
5
 
O`zbekistonda mineral o`g`itlar eksport qilishda dastlabki qadamlar 

---

4 
qo`yildi. 
O`zbekiston ko`mir zahirasi bo`yicha Markaziy Osiyo bo`yicha 2-o`rinda 
turadi. O`zbekistonda ko`mir Angren, Sharg`un, Boysun konlarida qazib olinadi. 
Angren kaolinidan sanoatning ko`pgina tarmoqlarida glinozyom, o`tga chidamli 
materiallar, keramik fayans elektr izolyatorlari, drenaj va kanalizatsiya quvurlari, 
g`isht tayyorlash uchun xomashyo sifatida foydalanish mumkin. 
Metallar:
O`zbekiston dunyodagi juda katta oltin, kumush va qimmatbaho 
hamda yer bag`rida kam uchraydigan metallar zahiralariga ega bo`lgan davlatdir. 
40 ta metall konlari qidirib topilgan. 
Ishqoriy metallar: Respublikamiz tosh tuzi konlariga boy. 5ta tosh tuzi
Xo`jaykon, Tubokat, Borsakelmas, Boybichakon, Oqqa’la konlarida 90 
milliard tonna xomashyo mavjud. Barpo etilayotgan soda ishlab chiqarish 
korxonasida NaCl kontsentrlangan eritmasi sovutib turgan xolda ammiak bilan 
to`yintiriladi, so`ngra bu aralashma orqali bosim ostida CO
2
o`tkaziladi. Bunda 
NH
3
, CO
2
va suvdan o`zaro ta’sirlashuvidan ammoniy gidrokarbonat hosil 
bo`ladi: 
NH
3
+CO
2
+H
2
O →NH
4
HCO
3
Ammoniy gidrokarbonat NaCl bilan almashinish reaktsiyaga kirishib NH
4
Cl hosil 
qiladi: 
NH
4
HCO
3
+ NaCl →NaHCO
3
+NH
4
Cl 
Sovuq suvda qiyin eruvchan soda hosil bo`ladi. U filьtrlab ajratib olinadi. Ajratib 
olingan soda yana parchalanadi: 
2NaHCO
3
→Na
2
CO
3
+CO
2
+H
2
O 
Ajralib chiqayotgan CO
2
ishlab chiqarishda foydalaniladi. Ammoniy xlorid 
bo`lgan eritmani ohakli suvga qo`shib qizdirilsa ammiak hosil bo`ladi va uni 
ishlab chiqarishda qo`llash mumkin. 
O`zbekistonda 90 turdagi mineral homashyo borligi aniqlangan. Au, Cr, Pb, Zn, 
W, radioaktiv metallar, tabbiy gaz, neft va boshqa foydali qazilmalar bo`yicha 
O`zbekiston yetakchi o`rinni egallaydi. Respublikamizda tuzlar, Al, qoplama 
bezak, qimmatbaho toshlar katta zahiralari aniqlangan. 

---

5 
Neft qazib olish O`zbekistonda dastlab 1904 y. Farg`ona vodiysining 
Chimyon mavzesida boshlangan, Xo`jaobod, Jan, Palvontosh, Janubiy Usmon, 
Xartum kabi konlar ochilgan. 1959 y. Farg`ona qayta ishlash zavodi 1-tizimi ish 
boshladi. Neft konlari Surxondaryo, Qashqadaryo, Buxoro viloyatlarida ochilgan 
(Karqaydi, Lalmikor, Ko`kdumaloq, Muborak va b.). 1993 y. Mingbuloq 
(Namangan viloyati) neft konlari, Chaqmoqli, Qorovulbozor, Setlantepa, gaz 
konlari ketma-ket ochildi. Hozir eng katta gaz koni Qashqadaryo viloyatida 
joylashgan (Sho`rton). 
O`zbekistonda 3 ta ko`mir konlari mavjud: Angren (Toshkent viloyati), 
Sharg`un va Boysun konlari (Surxondaryo viloyati). Ko`mirning miqdori 2 mlrd. 
tonnaga yaqin. Angrenda agar yiliga 10 mln t.dan qazib olinsa Angren ko`miri 
200 yilga yetadi.