6-modul. Avtomobilning ekspluatatsion xususiyatlari 1-mavzu. Avtomobilning ekspluatatsion xususiyatlari. Reja

Kardan valning kritik aylanishlar chastotasi hisoblash
Havol val uchun, agar u butun uzunligi bo'ylab doimiy kesmaga ega bo'lsa, kritik chastota n_кр, ayl/min quyidagi formula bilan aniqlanadi:
n_кр=12*10⁴*((D²+D_в²) ^½/l_в² ≥1,2*n_max
Bu yerda l_в – kardan sharnirlarining o'qlari orasida o'lchangan kardan valning uzunligi, m.
l_в= l /соsγ_о
l_в=1,850/соs 5,14 = 1,85749 mm = 1,86 m.
n_max – kardan valning maksimal aylanishlar chastotasi, ayl/min
n_max = n_еmax / и_высш
n_max =3000/1=3000 ayl/min
n_еmax – dvigatel tirsakli valining maksimal aylanishlar chastotasi, (3000 ayl/min);
и_высш – avtomobil uzatmalar qutisining yuqori uzatmadagi uzatishlar soni (to'g'ridan-to'g'ri yuqori uzatmada и_высш=1)
n_кр=12*10⁴*((0,067² + 0,06²) ^½/1,86² = 3120 ayl/min.
Kritik chastota kardan valining ish tezligida. Demak, kardan valining qattiqligini oshirish va uning uzunligini kamaytirish uchun biz l_в/2 yoki l_в/3 qiymatni olamiz.
l_в/2=1857,49/2= 0,929 m uchun:
n_кр=12*10⁴*((0,067² + 0,06²) ^½/ 0,929² = 12505 ayl/min.
Shart n_кр ≥1,2*n_max bajariladi (chunki 12505≥3600 ayl/min).
Variant a ga ko'ra uch sharnirli kardan uzatmasining sxemasini ishlab chiqish uchun tanlaymiz. Bu yerda l_в/2
Uch sharnirli kardan uzatmasining geometrik parametrlarini aniqlash
cosγ₁*cosγ₂=cosγ₃
Burchak γ₁ qiymati 1^o dan 5^o gacha bo'lgan oraliqda o'zgartirilishi kerak, γ₂, γ₃ и γ₄ burchaklarining optimal qiymatlari 4^o-6^o oralig'ida yoki bu oraliqdan minimal og'ishlar bilan bo'ladi.
Birinchi sharnir uzatishning ikkinchisidan ko'tarilishi
∆Н₁₂= l₁₂*tgγ₁
Bu yerda – l₁₂ – birinchi va ikkinchi uzatish sharnirlari orasidagi masofa, mm (l₁₂= l/2 demak, l₁₂= 1,850/2 = 0,925 m =925 mm).
1^о burchak uchun: ∆Н₁₂=925*tg 1^о = 16,15 mm
2^о burchak uchun : ∆Н₁₂=925*tg 2^о = 32,30 mm
3^о burchak uchun: ∆Н₁₂=925*tg 3^о = 48,48mm
4^о burchak uchun: ∆Н₁₂=925*tg 4^о = 64,68 mm
5^о burchak uchun: ∆Н₁₂=925*tg 5^о = 80,93 mm.
Ikkinchi sharnir uzatishning uchunchisidan ko'tarilishi
∆Н₂₃=Н - ∆Н₁₂
Bu yerda Н – sharnir o’qlari orasidaqgi balandlik, avtomobilning quvvat agragatining vallar o'qlari va yetakcni ko’prigi orasidagi masofa, mm.
1^о burchak uchun: ∆Н₂₃=129,5 - 16,15 = 113,35 mm
2^о burchak uchun: ∆Н₂₃=129,5 - 32,30 = 97,2 mm
3^о burchak uchun: ∆Н₂₃=129,5 - 48,48= 81,02 mm
4^о burchak uchun: ∆Н₂₃=129,5 - 64,68= 64,82 mm
5^о burchak uchun: ∆Н₂₃=129,5 - 80,93= 48,57 mm
Ikkinchi val uzatmasining gorizontga nisbatan qiyalik burchagi
γ_∑= arctg(∆H₂₃/l₂₃)
Bu yerda l₂₃ –ikkinchi va uchinchi sharnirlar orasidagi masofa, mm
1^о burchak uchun: γ_∑= arctg(113,35/925) = 7,0^о
2^о burchak uchun: γ_∑= arctg(97,2/925) = 6,0^о
3^о burchak uchun: γ_∑= arctg(81,02/925) = 5,0^о
4^о burchak uchun: γ_∑= arctg(64,82/925) = 4,0^о
5^о burchak uchun: γ_∑= arctg(48,57/925) = 3,0^о
Ikkinchi val uzatmasining qiyalik burchagining birinchisiga nisbatan
γ₂= γ_∑ -γ₁
1^о burchak uchun:: γ₂=7^о – 1^о = 6^о
2^о burchak uchun: γ₂=6^о – 2^о = 4^о
3^о burchak uchun: γ₂=5^о – 3^о = 2^о
4^о burchak uchun: γ₂=4^о – 4^о = 0^о
5^о burchak uchun: γ₂=3^о – 5^о = - 2^о.
Loyihalayotgan kardan uzatish uchun burchakning nol va manfiy qiymatlari bo'lishi mumkin emas, bu biz ushbu burchak uchun keyingi hisob-kitoblarni amalga oshirmasligimizni anglatadi).
Ikkinchi valning qiyalik burchagi uzatmaning yetaklanuvchi valiga nisbatan yetaklanuvchi valning tekis aylanish shartidan
γ₃= arccos(cosγ₁*cosγ₂)
1^о burchak uchun:γ₃= arccos(cos1^о cos6^о) = 6,1^о
2^о burchak uchun: γ₃= arccos(cos2^о cos4^о) = 4^о
3^о burchak uchun: γ₃= arccos(cos3^о cos2^о) = 3,6^о
Yetakchi ko’prik o’qining gorizontga nisbatan qiyalik burchagi
γ₄= γ_∑ -γ₃
1^о burchak uchun: γ₄=7^о - 6,1^о = 0,9^о =1^о
2^о burchak uchun: γ₄=6^о - 4^о = 2^о
3^о burchak uchun: γ₄=5^о - 3,6^о = 1,4^о
1-jadval Uch sharnirli kardan uzatmaning kardan valini o’rnatish burchagini hisoblash.

γ1, grad	∆Н12,mm	∆Н23, mm	γ∑, grad	γ2, grad	γ3, grad	γ4, grad
1^о	16,15	113,35	7^о	6^о	6,1^о	1^о
2^о	32,30	97,2	6^о	4^о	4^о	2^о
3^о	48,48	81,02	5^о	2^о	3,6^о	1,4^о
4^о	64,68	64,82	4^о	0^о	-	-
5^о	80,93	48,57	3^о	-2^о	-	-

Kardan sharnirlarning o'lchamlarini aniqlash
Krestovinaning aniqlovchi o'lchami sifatida, bormoqlarning uchlari orasidagi o'lcham H olinadi, bu orqali odatdagi kardan sharniri krestovinasining barcha boshqa o'lchamlari ifodalanadi: bormoqning diametri d_sh, boshoqning uzunligi l_sh, krestovina o'qidan bormoq R o'rtasigacha bo'lgan masofa:

dш=0,229*Н
lш = 0,169*Н	(3.5.1)
R=0,411*Н

Н=7,3* (К*М_max)^⅓
Bu yerda М_max – kardan val tomonidan uzatiladigan eng yuqori moment, (2410 Nm).
К – yuklanish koeffitsienti (benzinli dvigatelli avtomobillar uchun K = 1).

Н=7,3*(1*2410)^⅓= 97,8 mm
dш=0,229*97,8 = 22,4 = 23 mm
lш = 0,169*97,8 = 16,53 mm
R=0,411*97,8 = 40,2 mm

Krestovina boshoqining o'lchamlariga ko'ra, kardan sharnir igna podshipniklari qismlarining o'lchamlari aniqlanadi. Ushbu podshipniklarda ignalar elementlar sifatida ishlatiladi, ularning uzunligi krestovinaning boshoq uzunligiga teng olinadi va diametri quyidagi nisbati bilan aniqlanadi.
δ= (0,05-0,1)*d_ш (3.5.3)
δ=0,1*d_ш deb qabul qilamiz
δ=0,1*23= 2,3
Ignaning hisoblangan diametri «Подшипники качения. Ролики игольчатые. Технические условия [5] mos emas, shuning uchun δ= 2,5 mm ni tanlaymiz..
Podshipnikdagi ignalarning kerakli soni oldindan formula bo'yicha aniqlanadi
Z'=π(d_ш/δ+1)
Z'=3,14*((23/2,5)+1)= 32,2
Nihoyat, podshipnikda Z (Z = 33) ignalarining butun sonini qabul qiladi. Bunday holda, shart bajarilishi kerak
Z' –Z=0,4÷0,8
Z' –Z=33-32,2=0,8 - shart bajariladi.
3.6 Statik yuk ko'rsatkichi va uzoqqa chidamliligi bo’yicha ignali podshipnikni tekshirish
Statik yuk ko'rsatkichi va uzoqqa chidamliligi bo’yicha ignali podshipnikni tekshirishda quyidagi shart bajarilishi kerak
Р_max≤ [С_о]
Bu yerda Р_max – krestovina barmog’ining o'rta nuqtasida igna podshipnikiga qo’yilgangan maksimal kuch, N:
Р_max=М_max/(Н- l_ш)
Bu yerda М_max – kardan bal tomonidan uzatiladigan eng yuqori aylantiruvchi moment, Nmm (М_max=2410408 Nmm);
Р_max=2410408 / (97,8-16,53)=29341,1 N
[С_о] – igna podshipnikining statik yuk ko'tarish qobiliyati, N. HRC 60-62 ignalari yugurish yo'laklarining sirtining qattiqligi bilan.
[С_о] = 79,0*((Z*δ*l_ш)((n_м/u₁)*tgγ_max)^⅓)
29341,1 ≤ 29389,0 – shart bajariladi.
Bu yerda n_м – dvigatel tirsakli valining aylanish chastotasi maksimal aylanuvchi
momenti, ayl/min (3000 ayl/min);
γ_max – nominal yuklanishda kardan valning maksimal burilish burchagi, grad. Uch sharnirli kardan uzatish uchun uchta burchakning γ_max maksimal γ₁ γ₂ yoki γ₃ (γ_max=6^о) iga teng qabul qilinadi
[С_о] =79,0*((33*2,5*16,53)(3000/6,4)*0,1051)= 29389,0 Н.
Kardan sharnirning ignali podshipnikining uzoqqa chidamliligi quyidagi formula bilan aniqlanadi:
L_h=100/(а₁/L_h1 +а₂/L_h2 +а₃/L_h3 +…)
Bu yerda α_i – I, II, III, IV uzatmalarda podshipniklarning ishlash muddati kardan uzatishning umumiy ishlash davomiyligidan, jadvalga muvofiq avtomobil turiga va uzatmalar qutisining uzatishlar soniga qarab olinadi. 3.6.1;
L_hi– I, II, III, IV uzatmalarda ish rejimida podshipnikning ishlash muddati, s
L_hi= (1,5*10⁶/(n_мi*tgγ_max))*[(С*(Н-l_ш))/ М_{i max}]^10/3
Bu yerda n_мi – Dvigatelning maksimal burovchi momentiga mos keladigan tirsakli valning tezligida i-uzatmadagi kardan valining aylanish tezligi:
n_мi=n_м/и_i
Bu yerda и_i – Uzatmalar qutisining i-uzatmadagi uzatishlar soni:
n_м1=1500/6,4=234,4
n_м2=1500/3,4=441,2
n_м3=1500/1,9=789,5
n_м4=1500/1=1500
С – podshipnik dinamik yuk ko'tarish qobiliyati, N:
С= 39,2*(Z^⅔)*δ*l_ш
С= 39,2*(33^⅔)*2,5*16,53 = 16666,4 N.
М_{i max} – i-uzatmada kardan val tomonidan uzatiladigan eng katta moment, Nmm;
М_{i max} = М_кmax* и_i
М_1max=478000*6,4=3059200
М_2max=478000*3,4=1625200
М_3max=478000*1,9=908200
М_4max=478000*1=478000
I, II, III, IV uzatmalarning ish rejimida L_hi - podshipnikning ishlash muddatini aniqlaymiz, s.
L_h1=(1500000/234,4*0,1051)*[17514,64*(97,8 -16,53)/3059200]^10/3=4752,73
L_h2=(1500000/441,2*0,1051)*[17514,64*(97,8 -16,53)/1625200]^10/3=20793,9
L_h3=(1500000/789,5*0,1051)*[17514,64*(97,8 -16,53)/908200]^10/3=80841,9
L_h4=(1500000/1500*0,1051)*[17514,64*(97,8 -16,53)/478000]^10/3=361473,1
Har bir rejimda ishlaganda podshipnikning ishlash muddatini jadval shaklida hisoblash tavsiya etiladi. 2
2-jadval - Har xil uzatmalarda ishlaganda kardan sharnirlarning igna podshipnikning ishlash muddatini hisoblash

Uzatma raqami	иi	nмi, ayl/min	Мi max, Nmm	Lhi, ч
I	6,4	234,4	3059200	4752,73
II	3,4	441,2	1625200	20793,9
III	1,9	789,5	908200	80841,9
IV	1	1500	478000	361473,1

Kардан шарнирning ignasimon podshipnikning uzoqqa chidamliligi qyyidagi formuladan aniqlaymiz:

L_h=100 / (1/4752,73+3/20793,9+21/80841,9+75/361473,1)=121409 s
(3.6.4) formula bo'yicha aniqlangan ignasimon podshipnikning uzoqqa chidamliligi talab qilinadigan [L_h] kam o’lmasligi kerak:
[L_h]= L_кр/v_эксп
Bu yerda L_кр – avtomobil yoki alohida blokning kapital ta'mirdan oldingi masofasi, km. Zamonaviy mahalliy avtomobillar uchun L_кр=1200000-300000 км. L_кр=1300 000 km deb qabul qilamiz
v_эксп – avtomobilning o'rtacha ish tezligi, km/soat (yuk mashinalari uchun v_эксп=30 km/soat)
[L_h]= 300000/30=10000 s.
L_h>[L_h] Shart bajarilgan (121409 s>10000 s)