|
Osmaning yo’naltiruvchi elementi.
Osmalar kinematikasida ularning yo’naltiruvchi elementlari katta ahamiyatga ega. Yuk avtomobillarida elastik qism sifatida ressoraning ishlatilishi uning oldingi (ketingi) o’qini rama bilan birlashtirish vazifasini ham bajaradi. Demak, bir vaqtning o’zida ressora yo’naltiruvchi va elastik qism vazifalarini bajaradi.
Agar elastik qism sifatida pnevmobalon ishlatilsa (a-rasm), qo’shimcha shtangalarni 1 qo’llashga to’g’ri keladi. Shtangalar 1 bir tomondan pnevmoballon 3 ni ushlab tursa, ikkinchi tomondan bo’ylama va ko’ndalang yo’nalishdagi kuchlarni qabul qiladi. Shu jihatdan yo’naltiruvchi element (b-rasm) simon qilinsa ham bo’ladi, chunki, bu sxemada bir vaqtning o’zida ikkita yo’nalishdagi (ko’ndalang, bo’ylama) kuchlar qabul qilinadi. Ko’pchilik osmalarda ko’ndalang yo’nalishdagi kuchlarni qabul qilish uchun ko’ndalang richag 2 ham ishlatilishi mumkin.
10-rasm. Nomustaqil pnevmobalonli osmalardagi yo’naltiruvchi elementlarning sxemalari
Og’ir yuk ko’taruvchi, yuqori o’tag’onlikka ega avtomobillarda bu muammoning yechimi boshqacharoqdir (11-rasm). Bu turdagi osmalarni balansirli osmalar deyiladi. 11a-rasmda osmaning har bir o’qi 3 o’zining elastik qismi 2 ga ega bo’lib, zirakchalar 4 orqali balansir 1 bilan biriktirilgan. Balansir 1 ko’p o’qli ketingi osmalarda g’ildiraklardan uzatilayotgan kuch va momentlarni ramaga uzatadi, hamda o’qlarga tushayotgan yuklarni qayta taqsimlaydi. Bu sxemada ressoralar 2 yo’naltiruvchi va elastik qism vazifasini bajaradi. 11b-rasmda esa ressora 1 ramaga barmoq va zirakcha yordamida biriktirilib balansir o’qi 5 ni ham ushlab turadi. Tortqilar 2, 3 esa ko’prikni 4 rama bilan bog’laydi.
Uchinchi sxemada (9v-rasm) esa balansir o’qi 4 kronshteynlar orqali ramaga va ressoraga sharnirli mahkamlangan bo’lib, ressora o’z navbatida o’qlar ustida tayanch sifatida joylashgan.
Osmaning so’ndiruvchi elementi.
T ebranishni so’ndirish kinetik energiyani issiqlik yoki elektrik turiga aylantirish bilan bog’liq jarayondir. Tebranish vaqtidagi kinetik energiyani elektr energiyaga aylantirish usulini avtomobillarda ishlatish murakkabligi va tannarxining balandligi tufayli qo’llanilmaydi. Kinetik energiyani issiqlik energiyaga aylantirib atmosferaga tarqatish, quruq ishqalanish -friktsion diskli amortizatorlarda, suyuqlik ishqalanish -gidravlik amortizatorlarda, molekulalararo ishqalanish -pnevmatik va rezinali amortizatorlar turlari sifatida mavjuddir. Bugungi kun texnika va texnologiyasining rivoji avtomobil osmalarida gidravlik amortizatorlarning eng qulay va ixcham ekanligini isbotlaydi.
11-rasm. Balansirli osma sxemalari.
Amortizatorlar osmalarda hosil bo’lgan tebranishlarni so’ndiruvchi bo’lib, konstruktsiyasi bo’yicha richagli va teleskopik, ish jarayonini hisobga olganda esa, bir yoki ikki tomonlama ishlaydiganlariga bo’linadi. Bundan tashqari, ishlash printsipi bo’yicha amortizator friktsion -quruq ishqalanishli, gidravlik -qovushqoq ishqalanishli, elektrodinamik -elektromagnit qarshilik kuchlari turlariga ham bo’linishi mumkin.
12-rasm. Amortizatorning ish jarayoni va tavsifi.
a-ravon siqish; b-keskin siqish; v-ravon qaytish; g-keskin qaytish.
Amortizatorga quyidagi talablar qo’yiladi:
• tebranish tezligining ortishi bilan uning so’ndirish qobiliyati ortishi zarur;
• avtomobil kichik notekisliklardan o’tganda so’ndirish qobiliyati kichik bo’lishi kerak;
• amortizatordan kuzovga uzatilayotgan yuklanishlar minimal bo’lishi kerak;
• har xil sharoit va haroratda ishlaganda ish jarayoni barqaror bo’lishi lozim.
Gidravlik amortizatorlarning ish jarayoni shundayki, tebranishning kinetik energiyasini, qovushqoqlik ishqalanishi hisobiga issiqlikka aylantirib, atmosferaga tarqatiladi. Bu vaqtda amortizator ichidagi harorat 100O C dan ortishi mumkin. Gidravlik amortizator tuzilishi porshenli nasos kabi bo’lib, farqi suyuqlikni yopiq konturda bir kameradan ikkinchisiga haydash jarayonidan iboratdir. Shu jihatdan ular gidravlik mashinaning huddi o’zginasidir. Ish jarayonida teleskopik amortizatorlarda 2-5 MPa, richaglisida esa 15-30 MPa bosim hosil bo’lishi mumkin. Ikki trubali teleskopik amortizatorning ish jarayoni va tavsifi 10-rasmda ko’rsatilgan.
Ravon siqishda suyuqlik bosim Pcж ostida o’tkazish klapani 1 orqali pastki hajmdan yuqori hajmga o’tadi. Suyuqlikning bir qismi kompensatsion kameraga o’tib, u yerdagi xavoni siqadi. Siqishdagi qarshilik kuchi:
bu erda: Fшт-shtok uzunligi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
