6. Mavzu. Yo‘l va ko‘chaning qatnov qismi, tratuar kengligi va tramvay yo‘llari. Reja

Shaharlardagi ko‘cha-yo‘l tarmoqlari mazkur shaharning tarixiy rivojlanish taraqqiyotini belgilaydi. SHahardagi magistral ko‘cha-yo‘l tarmoqlari 7ta asosiy prinsipial sxema asosida rivojlanadi. Biroq bu sxemalar aksariyat shaharlarda kombinatsiyalashgan holda uchraydi.

1. 
   Radial sxema. Asosan, qadimiy shaharlarda uchraydigan sxema bo‘lib, shahar markaziga nisbatan magistral ko‘chalarning radial shaklda birlashishidan hosil bo‘ladi (2.1-rasm).
   

Bunday shahar markazi bilan shahar oldi va shahar atrofining oson bog‘lanish imkoniyatiga ega. Lekin bu sxemani hozirgi transport harakati bilan to‘lib toshgan shaharlarimizga tatbiq etib bo‘lmaydi.

2.1.-rasm. Radial sxema. 2.2-rasm. Radial-xalqasimon sxema.

2. 
   Radial-xalqasimon sxema. Radial sxemaga asoslangan bo‘lib, radial magistrallar xalqalar bilan to‘ldiriladi. Bu sxema radial sxemaning biroz yaxshilangan varianti hisoblanadi. Radial-xalkasimon sxemaga Moskva shahrining strukturaviy tuzilishi yaqqol misol bo‘ladi (2.2-rasm).
   
3. 
   To‘g‘ri burchakli sxema. SHaharlarda XIX asrdan boshlab qullanila boshlagan. YAngi shaharlarning strukturasini tashkil etadi. Bu sxemaning o‘ziga xos qulayliklaridan bo‘lib, asosan qurilishni tashkil etishning osonligi, shahar xududidan samarali foydalanish imkoniyatining oshishi va h.k. (2.3-rasm).
   

Mazkur sxemaning kamchiligi sifatida, transport harakati yo‘lining uzoqligi deb e’tirof etiladi.










2.3-rasm. To‘g‘ri burchakli 2.4-rasm. To‘g‘ri burchakli dagonal
sxema. sxema.

4. 
   To‘g‘ri burchakli diagonal sxema. Bu sxemaga asosan, to‘g‘ri burchaklar magistrallar bilan tuldiriladi (2.4-rasm). Transport vositalarining o‘zoq masofalarga yurishi kamayib, vaqtdan tejaladi.
   

Bu sxemaning kamchiligi sifatida ko‘cha-yo‘l tarmog‘ining kesishgan joylarida murakkab tugunlari xosil bo‘lib, o‘z navbatida bu narsa harakatni tashkil etishga salbiy ta’sir ko‘rsatadi. Magistrallar oralig‘ida esa qurilishni tashkil etish qiyinlashadi.