6-mavzu. Tilshunoslik tarixidagi yo’nalishlar va maktablar

6-MAVZU. TILSHUNOSLIK TARIXIDAGI YO’NALISHLAR VA MAKTABLAR

Reja:
1. Tilshunoslikda naturalizm yo’nalishi. Avgust Shleyxer ta’limoti
2. Tilshunoslikda psixologik yo’nalish: Geyman Shteyntal va Aleksandr Afanasevich Potebnya ta’limoti
3. “Yosh grammatikachilar” qarashlari
4. Rus tilshunoslik maktablari
1-TOPSHIRIQ. MUSTAHKAMLASH UCHUN SAVOLLAR:

1. 
   Tilshunoslik tarixida mavjud bo’lgan qaysi yo’nalishlarni bilasiz?
   

Tilshunoslik tarixida naturalizm va psixologizm yo’nalishlari mavjud

2. 
   Psixologizm yo’nalishi vakillari tomonidan qanday g’oyalar ilgari surilgan?
   

G.Shteyntal ta’limotidagi eng muhim g‘oya nutqning individual akti insonning faoliyatidan, ijtimoiy jarayondan ajralganligidir.

3. 
   G. Shteyntalning tilshunoslikka oid qanday asarlarini bilasiz?
   

• 
  “Tillarning tasnifi til g’oyasining taraqqiyoti sifatida” (1850)
  

• 
  “Til qurilishining eng muhim tiplari xarakteristikasi” (1860
  
• 
  “Grammatika, mantiq va psixologiya” (1855)
  
• 
  “Psixologiya va tilshunoslikka kirish” (1871)
  
• 
  “Gumboldtning tilshunoslikka oid asarlari va Gegel falsafasi” (1848)
  
• 
  “Falsafa, tarix, psixologiya va ularning o’zaro munosabati” (1863)
  

4. 
   Naturalizm yo’nalishi qachon paydo bo’lgan?
   

• 
  Avgust Shleyxer tomonidan 1821-1863 yillarda
  

5. 
   A. Shleyxer qaysi til oilasining shajara daraxtini tuzdi?
   

hind-Yevropa

6. 
   “Yosh grammatikachilar” qanday lingvistik g’oyalarni ilgari surdi?
   

Tilni tarixiy hodisa deb hisoblashgan. Yosh grammatikachilar, shuningdek,tovush o‘zgarishlaridagi qonuniyatlarni aniqlashgan, ular tirik tillar vadialektlaro‘rganilishi lozim deb hisoblashgan

7. 
   Rus tilshunosligining asosiy vakillari kimlar?
   

V.A.Bogoroditskiy, V.V.Vinogradov, L.V.Sherba, A.A.Shaxmatov

8. Naturalizm yo’nalishining paydo bo’lishida qaysi olim nazariyasi katta ahamiyatga ega?

Avgust Shleyxer

9. 
   A. Shleyxer nima uchun tilni tabiiy organizm sifatida ta’rifladi?
   

A. Shleyxer naturalizmining – naturalistik falsafasining mohiyati uningtilnijonli, tabiiy organizm sifatida tushunishida ko‘rinadi. Utilni jonli organizmlarkategoriyasiga kiritadi. Aniqrog‘i, A. Shleyxer tilning hayoti boshqabarchajonliorganizmlar – o‘simliklar, hayvonlar hayotidan jiddiy farq qilmaydi.

10. “Yosh grammatikachilar” maktabining vakillari kimlar?

German Paul, Karl Brugman, German Ostgof, Bertold Delbryuk

9. 
   Rus tilshunosligida qanday maktablar yuzaga keldi?
   

Peterburg maktabi, Moskva maktabi, Qozon maktabi,

9. 
   Psixologizm yo’nalishi qachon paydo bo’ldi?
   

XIX-asrda , asoschisi G.Shteyntal

9. 
   A.A. Potebnyaning lingvistik qarashlarini qanday izohlaysiz?
   

Organizm mustaqil yashaydi, so‘z (til – R.R.) esa faqat insonbilanbog‘liqholda uning nutq a’zosi orqali yashaydi”

9. 
   A. Shleyxerning qaysi lingvistik g’oyalari tanqidga uchradi?
   

Tilni jonli organizm deb atalishiga, tilni biologik ma’nodagi organizmbilantenglashtirilishiga qat’iy qarshi chiqadilar

9. 
   “Yosh grammatikachilar” yo’nalishining bunday nomlanishiga nima sabab bo’ldi?
   

Yosh grammatikachilar” tilni tarixiy hodisa deb hisoblashganvabufikrGermanPaul tomonidan “Til tarixi tamoyillari” kitobida qayd qilingan. Bufikrni Shleyxerningtilga biologik hodisa sifatida qarash («til – tabiiy organizm») fikri bilan solishtirish mumkin.