6-mavzu. O`Zbek tilining lingvokognitiv o`rganish muammolari

O‘.Hoshimovning yuqorida tilga olingan kitobidagi bir necha matnda AYOL konsepti o‘z ifodasini topgan. Ular tavsifiy xarakterdagi mikromatnlar bo‘lib, AYOL konsepti maydoniga kiruvchi turli mikrokonseptlarning verbal ko‘rinishlaridir. Masalan:

• O‘.Hoshimovning yuqorida tilga olingan kitobidagi bir necha matnda AYOL konsepti o‘z ifodasini topgan. Ular tavsifiy xarakterdagi mikromatnlar bo‘lib, AYOL konsepti maydoniga kiruvchi turli mikrokonseptlarning verbal ko‘rinishlaridir. Masalan:
• “Ayol kishini ipidan ignasigacha bilaman”, deysizmi? O-o-o, siz daho ekansiz!
• Ayting-chi, sharqdan sekundiga besh-etti metr tezlikda esayotgan shamol o‘n daqiqadan keyin shimolga buriladimi, janubgami? YArim soatdan keyin izg‘iringa aylanadimi, bo‘rongami?..” (O‘.Hoshimov. “Daho” ekansiz!”)
• Ayol mehri - asaldek totli. Ayol makri – zahardek xavfli. (O‘.Hoshimov. “Mehr va makr”)
• Ayollar! Yig‘lab ko‘nglingizni bo‘shatishdek ne’matni ato etgani uchun YAratganga shukronalar qiling. (O‘.Hoshimov. “Ne’mat”)
• Ayol kishiga avvalo Ona deb qarasak, hammasi joy-joyiga tushadi. (O‘.Hoshimov. “Mo‘‘tabar zot”)
• Ayol shunday jumboqlar kitobiki, hali hech kim uni oxirigacha o‘qiy olgan emas. (O‘.Hoshimov. “Abadiy jumboq”)
• Mikromatnlardan ko‘rinadiki, ularda ayol shaxsiyatiga xos bo‘lgan mehribonlik, sirlilik, makkorlik, onalik sifatlari aks etgan. Bu har bir mikromatnda AYOL konsepti bilan bog‘liq assotsiatsiyalarning faollashuviga sabab bo‘lgan. Bundan shunday xulosa qilish mumkinki, mikromatndagi badiiy konsept ifodasida konseptning ijodkor shaxs uchun muhim hisoblangan muayyan qirrasigina o‘z ifodasini topadi.

Aytish joizki, yuqoridagi kabi holatlarni o‘zida namoyon etuvchi kognitiv fon hodisasi o‘zbek tilshunosligida hali tadqiq obyekti bo‘lgan emas. Kognitiv fon hodisasini metafora, metonimiya, o‘xshatish, jonlantirish kabi hodisalar bilan bog‘liq holda o‘rganish antropotsentrik tilshunoslikning zaruriy muammolaridan biridir.

• Aytish joizki, yuqoridagi kabi holatlarni o‘zida namoyon etuvchi kognitiv fon hodisasi o‘zbek tilshunosligida hali tadqiq obyekti bo‘lgan emas. Kognitiv fon hodisasini metafora, metonimiya, o‘xshatish, jonlantirish kabi hodisalar bilan bog‘liq holda o‘rganish antropotsentrik tilshunoslikning zaruriy muammolaridan biridir.

• E`TIBORINGIZ UCHUN RAHMAT!