6-Мавзу: Классик иқтисодий мактабнинг вужудга келиши

Иш ҳақи назарияси

• Д.Рикардонинг иш ҳақи назарияси “меҳнатнинг табиий баҳоси” ва “меҳнатнинг бозор баҳоси” қоидаларига асосланади.
• “Меҳнатнинг табиий баҳоси” бу ишчининг яшаши ва ўз наслини давом еттириши учун зарур бўлган баҳо ҳисобланади. У олинадиган пул миқдорига эмас, балки унга сотиб олиниши мумкин бўлган зарурий воситалар миқдорига боғлиқ.
• “Меҳнатнинг бозор баҳоси” меҳнатга бўлган талаб ва таклифнинг реал нисбати асосида шаклланадиган ҳақ сифатида тавсифланади.
• Д.Рикардо фикрича, иш ҳақи динамикаси ишловчи аҳолининг сонига боғлиқ, негаки ишловчи аҳолининг сони ишчи кучи таклифига таъсир кўрсатади. Ишловчи аҳолининг табиий ўсишига боғлиқ ҳолда меҳнатга бўлган талаб ва таклиф шаклланади, демак иш ҳақи ҳам тебраниб туради.
• Аҳолининг ўсиш суръатидан келиб чиққан ҳолда, иш ҳақи пасайиш мойиллигига эга деб ҳисоблайди, унингча, иш ҳақи талаб ва таклиф билан тартибланиб турилади, ишчиларнинг сони эса доимо кўпайиб боради, уларга бўлган талаб эса секин ошади.
• Д.Рикардо иш ҳақининг ошиши товарлар баҳосининг ошишидан секин юз беради, натижада ишчи иш ҳақи ва баҳо ошган давргача харид қилиши мумкин бўлган товарларга қараганда камроқ товар сотиб олишга мажбурлигини қўшимча қилади.
• Лекин иш ҳақини тартибга солиб турувчи “омилларини” тадқиқ қилгач, иш ҳақининг пасайиш мойиллиги фақат унинг давлат томонидан тартибга солинмайдиган “хусусий ва еркин рақобат бозори” шароитида амал қилиши мумкинлигига изоҳ бериб ўтади.

Фойда назарияси

фойда ишчининг ҳақ тўланмаган меҳнати натижаси сифатида тавсифланади.
Эркин рақобат шароитида фойда, худди иш ҳақига ўхшаб, пасайиш мойиллигига эга, чунки жамиятнинг ривожланиб ва бойиб бориши билан қўшимча талаб қилинадиган маҳсулотларни ишлаб чиқаришга кетадиган меҳнат сарфлари кўпайиб боради.
фойданинг пасайиш мойиллиги муайян вақт ўтгандан кейин ишлаб чиқаришда фойдаланаётган машиналарни такомиллаштириш, агрономия ютуқларидан фойдаланиш туфайли тўхтатилади, деб қайд қилиб ўтади.