6-mavzu. Iste’molchi tanlovi, Daromad va almashtirish samarasi

6.1-rasm. Iste’molning budjet chegarasi 
Aynan C nuqtada AB chizig’i o’rtasida iste’molchi teng sarflaydigan nuqtadir, 
unda pizza va Pepsi miqdori ($ 500). Bu iste’molchi tanlashi mumkin bo’lgan pizza va 
Pepsi ko’plab kombinatsiyalarning faqat uchtasidir. AB chizig’i bo’yicha barcha 
nuqtalarni tanlash mumkin. Byudjet sig’imi deb nomlangan bu chiziq, iste’molchi qurbi 
yetadigan iste’mol to’plamlarini ko’rsatadi. Bu holda, u iste’molchi to’qnashadigan 
pizza va Pepsi o’rtasidagi tanlovni ko’rsatadi.Byudjet sig’imi qiyaligi iste’molchi duch 
keladigan tanlov darajasini o’lchaydi. Eslatib o’tamiz, bu ikki nuqta orasidagi chiziq 
vertikal masofa o’zgarishi gorizontal masofa o’zgarishiga bo’lib hisoblanadi 
(“muddatda o’sish”). A nuqtadan B nuqtagacha vertikal masofa 500 pint bo’lgan, va 
gorizontal masofa 100 pitstsa hisoblanadi. Shunday qilib, chiziqda 1 ta pizzaga 5 pint 
Pepsi to’g’ri keladi. 

---

Birinchi jadval iste’molchining yuqorida aytib o’tilgan mahsulotlardan qay 
usullarda xarid qilishi mumkinligini hisoblovchi kombinatsiyalardan biri ko’rsatilgan. 
Birinchi jadval shuni ko’rsatadiki, agar iste’molchi hamma pulini pitsaga sarflasa u 100 
ta pitsa xarid qilishi va birorta ham Pepsi ololmasligi mumkin. Ikkinchi qatorda 
boshqacha variant: 90 ta pitsa va 50 dona Pepsi, va hokazo. Har bir chiqim summasi 
1000$ni tashkil etadi.Birinchi jadvaldagi grafik iste’molchi tanlashi mumkin bo’lgan 
“to’plam”larga misol bo’ladi. Vertical chiziq Pepsining miqdorini o’lchasa, gorizontali 
esa pitsaning donasini ifodalamoqda. Grafikda uchta nuqta keltirilgan. A nuqtada, 
iste’molchi faqat 100 ta pitsa oladi, ammo Pepsi olmaydi, B nuqtada u pitsa xarid 
qilmaydi, lekin, 500 ta Pepsi sotib oladi, A va B nuqtalarining o’rtasi bo’lmish C 
nuqtada iste’milchi har ikkalasigayam teng ravishda 500 $ dan pul sarflashi 
tasvirlangan. Bunda u 50ta pitsa va 250 ta Pepsi iste’mol qila oladi. Yuqorida aytib 
o’tilganlar ko’plab kombinatsiyalardan uchtasi edi, xolos. A nuqtadanBnuqtagacha 
bo’lgan har bir variant bizga to’g’ri kela oladi. Xarajatlar sig’imii deb ataluvchi ushbu 
chiziq bizga iste’molchining qurbi yetadigan iste’mol “guruh”larini ko’rsatib beradi. 
Shu bilan iste’molchi xarid qilishi mumkin bo’lgan Pepsi va pitsa miqdorlarini jadvallar 
yordamida o’rganib chiqdik.
Budjet sig’imi egri chizig’i iste’molchining bir tovarning boshqasiga nisbatan 
xarid qila olish imkoniyatini narxlar mutanosibligi orqali o’lchashda ishlatiladi.