|
Qulupnay.
`zbekistonda o`stiriladigan rezavor meva o`simliklari ichida qulupnay ko`p tarqalgan o`simlik hisoblanadi. Mamlakatimizning tuproq-iqlim sharoitida qulupnay may oyining birinchi o`n kunligida pishadi. Mevasining mazasi, parhez uchun iste`mol qilinishi, texnologiya sifati va rangining chiroyliligi jihatidan yuqori baholanadi. Qulupnay mevasining tarkibida 4–11 foizgacha qand, 0,3–1,6 foizgacha kislota, 0,1–0,4 foiz oshlovchi va bo`yoq moddalar bo`ladi. Qulupnayning 450 ga yaqin turi mavjud. O`zbekistonda esa uning 42 turi hamda jaydari turlari ekiladi va keng tarqalgan navlarga quyidagilar kiradi: Zengazengana, Kulver, Madam Muto, festivalniy, Dilbar, Uzbekistanskaya, Pamyat Shredera va boshqa mahalliy navlar.
Sitrus o`sımlıklar
Sitrus avlodi rutedoshlar oilasiga kiradi va 33 avlod, 250 turni o`z ichiga oladi. Bular yovvoyi holda asosan Osiyodagi, Zond arxipelagi va boshqa yerlardagi musson shamoli esadigan joylarda o`sadi. Vakillari boshqa joylarda uchramaydigan o`ziga xos, rezavorsimon meva tugadi. Mevasi po`stli yoki qalin etli bo`ladi. Ular meva barglarining ichki devorlarida sersuv o`simliklar shaklida hosil bo`ladi. Madaniy sitrus o`simliklar mevasi uch qavatdan tuzilgan. Tashqi qavati qalin, tig`iz, zarg`aldoq rangda bo`lib, unda efir moylari saqlanadigan ko`p hujayrali bo`shliqlar mavjud.
Ichki qavati (endokarniy) yoki mevaning eti pallaga bo`lingan va har bir pallasi po`stga o`ralgan. Bu pallalar urchuqsimon ko`pgina o`siqlardan hosil bo`ladi, bu o`siqlar shira xaltachalari deyiladi, ular guj shira massasini hosil qiladi. hujayra shirasi tarkibida shakar, organik kislotalar va boshqa moddalar mavjud bo`ladi.
Bularga limon, apelsin, mandarin, greypfrut kiradi.
Sitrus mevalarda urug`lar miqdori har xil bo`ladi. Ayrim navlari urug`siz, boshqa navlari esa juda serurug` bo`ladi. O`zbekistonda sitrus o`simliklar har xil shakldagi usti yopiq joylarda ekib o`stiriladi. Ularni ikki asosiy tipga birlashtirish mumkin. Qish davrida isitilmaydigan usti yopiq joy va sovuq vaqtda isitiladigan usti yopiq joylarda yetishtiriladi. Qoplamalarda isitish tizimi bo`lganligidan yilning sovuq davrida sitrus o`simliklarini parvarish qilishning termik sharoitini tartibga solish mumkin. Transheyalarda qish oylaridagi termik rejim yerning va transheyalarda usti yopilgan konstruksiyalarning issiqlik berishiga qarab aniqlanadi. Sitrus o`simliklar transheyalarda qoplamalarga qaraganda anchagina qattiq sharoitda o`sadi.
O`zbekistonda sitrus o`simliklar tarqalgan yildan boshlaboq R.Shreder nomidagi bog`dorchilik, uzumchilik va vinochilik ilmiy tekshirish instituti Markaziy eksperimental bazasida, janubiy O`zbekistonda tajriba stansiyasida va uning Namangan tayanch punktida transheya va qoplamalarda ilmiy amaliy ishlar olib boriladi.
Yangi sitrus mevazorlarini barpo etishda navlarni ishlab chiqarish uchun tavsiya etiladigan nisbatda tanlash, ya`ni 70 foiz limon, 15 foiz apelsin, 10 foiz mandarin hamda boshqa sitrus mevalardan 5 foiz miqdorida ekish kerak
Limon navlari. Meyer navi eng serhosil, ertapishar navlardan biri hisoblanadi.
Limonanj navi limon bilan apelsinning tabiiy duragayi hisoblanadi. Mevasi o`rtacha yiriklikda, yumaloq oval shaklda, tub tomoni biroz ingichka, biroz bo`rtib turadigan so`rg`ichi bor, so`rg`ichi ba`zan noksimon bo`yni uzun bo`ladi. Mevasi erta oktabr oxiri noyabr boshlarida yetiladi. Bu nav juda serhosil bo`lib, transheyada o`stirilganda 9–10 yoshli daraxtlari 200–300, ba`zan esa 500–600 dona meva tugadi. Sovuqqa juda chidamliligi bilan boshqa navlardan farq qiladi.
Villa Frank. Bu limonning tupi o`rta bo`yli, shox-shabbasi yoyiq, serbarg va pishiq bo`ladi. Mevasining vazni o`rtacha 70–80 gramm keladi. Meyer limoniga ulangan Villa frank ekilgandan keyin uchinchi yili hosilga kiradi. hosildorligi o`rtacha bo`lib to`la yoshdagi tuplaridan 150–200 donadan limon olinadi.
Apelsin navlari. Gamlin – apelsinning eng serhosil, ertapishar navi bo`lib, o`rta dengiz guruhiga kiradi. Bu transheyada o`stirish mumkin bo`lgan eng yaxshi nav. Mevasi o`rtacha yiriklikda, ba`zan mayda, vazni 100–130 gr keladi, shakli yassi yumaloq yoki sharsimon. Mevasining umumiy vazniga nisbatan 45–50 foiz sharbat chiqadi. Sharbatida 6,5–7 foiz shakar,
1–1,1 foiz kislota va 50–55 mg C vitamini bor.
Do'stlaringiz bilan baham: |
