6-Mavzu: Dukkakli don ekinlarining xalq xo’jaligidagi axamiyati,mevalar va rezavor mevalarning ahamiyati ularning guruhlari biologic xususiyatlari Reja

Shaftoli. Boshqa joylarga yu- borish uchun mo`ljallangan shaftoli qattiqligini hali yo`qotmagan vaqtda terib olinadi. Shu kezda mevalar to`la yetilgan va ularga rang kira boshlagan bo`lishi kerak.
Olcha va gilos. Iste`mol qilish va quritish uchun mo`ljallangan olcha va gilos yetilgan vaqtda terib olinadi. Bunda mevalar juda shirin bo`ladi va ularning rangi o`z navi uchun xos tusga kiradi hamda qoraya boshlaydi. Lekin bu mevalar hali qattiq bo`lishi kerak. Pishmasdan juda erta terilgan olcha saqlash vaqtida tobiga kelib pishmaydi va mazasi unchalik yaxshi bo`lmaydi. Shuning uchun uzoq joylarga yuboriladigan olcha 5–7 kun oldin terib olinadi.

-rasm. Olcha va gilos.

Subtropık mevalar

Subtropik mevalarga anor, anjir, bodom, xurmo kabi o`simliklar kiradi. Anor bir tekis pishib yetilmaganidan bir necha marta bo`lib-bo`lib teriladi.
Dumbulligida terilgan anor saqlash vaqtida pishib yetiladi va o`ziga xos maza hosil qiladi. U qisqagina meva bandi bilan birga bog` qaychida kesib terilib, savat, chelak, qoplarga solinadi. 2– 3 kun davomida soyada quritiladi, so`ngra saralanib 2 navga ajratiladi. Qutiga yog`och chirindi solib joylanadi.
Anjir. Anjirning yangi terib olingan mevalarini uzoq joyga tashish ham mumkin emas, chunki tez achib qoladi. Shuning uchun anjir ho`lligicha iste`mol qilinadi. Bir qismi qoqi qilish, qiyom pishirish va konserva tayyorlash uchun sarflanadi. Hosil bir vaqtda yetilmaganligidan har 2–3 kunda terib turiladi. Mevaning yashilligi yo`qolib, po`stining qahrabo rangga kirishi yetilganligini ko`rsatadi. hosil tamom yetilmagan holda, ya`ni qattiqligida teriladi. Anjirning yetilganligini to`g`ri aniqlash g`oyat muhim, chunki meva daraxtda 1–2 kun ortiq turib qolsa, yumshab qayta ishlashga yaroqsiz bo`lib qoladi. hosil meva bandini pichoq bilan kesib teriladi. Mevalar savatcha yoki 16 kg li qutilarga 3–4 qavat qilib joylanadi. Qavatlar orasiga anjirning qalin barglari solinadi. Ba`zan shirasi oqib chiqqanda ham bu barglar achishiga imkon bermaydi va qo`shni qavatdagi mevalarni buzilishdan saqlaydi. Anjirning ko`p qismi qoqi qilinadi.
Bodom. Bodom tamom yetilgandan keyin iyulning oxiri va avgust boshlarida teriladi. Uning yetilganligi meva qatining yorilganligiga qarab aniqlanadi. Bodom daraxti yerga qoqib teriladi. Shoxlarida qolganlari qo`lda teriladi. Tayoq bilan qoqish mumkin emas, chunki daraxt shoxlari qattiq shikastlanadi. Terilgan bodom savat, quti yoki qoplarda solinib, meva joylash bostirmasiga keltiriladi va bu yerda 50 sm qalinlikda yerga to`kiladi. 2–3 kun o`tib meva po`sti yong`og`idan osonlik bilan ajrala boshlagandan keyin po`stidan tozalashga kirishiladi. Tozalangan bodom bostirma tagiga yoki soya joyga yupqa yoyilib yaxshilab quritiladi.
Anor. Anor, anjir sovuqqa chidamsizligi bilan boshqa mevalardan ajralib turadi. Ular O`zbekistonda va boshqa respublikalarda qishda tuproqqa ko`miladi.
Xurmo. Xurmoning 800 dan ziyod navi bor. O`zbekiston sharoitida yetishtiriladigan xurmo daraxtining bo`yi 5–10 m ga yetadi. Xurmoning mevasi yirik bo`ladi. Bir dona mevasining vazni 100–400 gr gacha bo`ladi, silindrsimon shakldan yassi yumaloq shaklgacha, uchi kalta gumbazsimon yoki botiq, zalg`ildoq yoki qizil rangda bo`ladi. Xurmo daraxti 100 yil va undan ortiq yashaydi. Ekilgandan keyin 4-yili hosilga kiradi. O`zbekiston sharoitida bir gektardan 120–150 sentner hosil beradi. hiakumi, Zendji Maru va Vaxsh kabi navlar keng tarqalgan.
R ezavor meva o`simliklari.
O