6 mavzu. Bozor va tavakkalchilik Reja Tavakkalchilikni o`lchash

Arrovning imkonsizlik teoremasi
Siyosatchilar Kondorset paradoksini bilishganidan so`ng, mavjud ovoz berish siste-masi va ularning yangilarini o`ylab topish ustida ko`pgina tadqiqot ishlarini olib borish-di. Masalan, hokim juft natijalarni tanlash usulini o`rniga natijaga baho usulini qo`llasa bo`ladi. Bu usulda, har bir ovoz beruvchi eng yoqmagan natijasiga 1 ball beradi, eng yoqmaganidan bitta oldin turadiganga 2 ball, undan yana bitta oldin turadiganga 3 ball va davom etaveradi. Ovoz berishni yakunida jami eng ko`p ball yig’gan natija yutib chi-qadi. Jadvalda ko`rsatilganiday B ballar hisobi bilan eng maqul natija deb topiladi. Bun-day ovoz berish usuli 18 asrda yashagan fransuz matematigi va siyosiy teoretigi Borda-ga tegishli bo`lib “Borda sanog’i” deb ataladi. Bu usul odatda sport komandalariga ovoz berishda qo`llanadi. 1951 yil ingliz iqtisodiyotchisi Kenet Arrov, “mukammal ovoz be-rish usuli mavjudmi?” degan savolni o`zining “Ijtimoiy tanlov va individuallarning qad-riyatlari” kitobida yozib o`tgan. Kitobning boshi, Arrovning mukammal ovoz berish usuli qanday bo`lishi kerakligi haqidagi fikri bilan boshlangan. U individuallarning ja-miyatda ustunlikga ega bo`lgan afzalliklar bor deb faraz qiladi. Va u jamiyatni ovoz be-rish usuli bilan bir necha shartlarni qondirishi kerakligini faraz qiladi:
Yakdillik: barcha A ni B dan ustun ko`rsa, A Bni yutishi.
Ketma-Ketlik: A Bdan ustun, B Cdan ustun, va A C dan ustun bo`lishi.
Bog`liq bo`lmagan alternativalarni erkinligi: Baho berishda, A va B ning tanlovi, uchinchi (C) natija borligiga bog’liq bo`lmasligi zarur.
Diktatorlarning bo`lmasligi: boshqalar hohish istagiga ta’sir ko`rsata oladigan odam bo`lmasligi zarur.
Yuqoridagilarning barchasi istalgan shartlardek tuyiladi. Lekin Arrov, matematik va rad qilib bo`lmaydigan yo`llar bilan bunday shartlarni barchasini qondiradigan ovoz berishi usuli mavjud emasligini isbotlab beradi. Bu xulosa Arrovning imkonsizlik teo-remasi deb ataladi.
Matematiklar Arrovning teoremasini isbotlashlari bu kitob mavzusidan chetroq, le-kin biz teorema nima uchun to`g’riligini birnechta misollar orqali ko`rishimiz mumkin. Biz ko`pchilik qoidasi muammosini ko`rdik va Kondorsetning paradoksi bu qoidani no-to`g’ri ekanligini natijalar orasida ketma ketlik yo`qligi bilan ko`rsatdi.