6-laboratoriya mashg’uloti. Mavzu: Hosil qiluvchi tо‘qimani о‘ rganish. Kerakli jihozlar va materiallar

---

6-LABORATORIYA MASHG’ULOTI. 
Mavzu: Hosil qiluvchi tо‘qimani о‘
rganish. 
 
Kerakli jihozlar va materiallar: 
mikroskop:, e
lodeya va g‘о‘za
о‘simligining kurtaklari, qoplag‘
ich va buyum o
ynasi, igna va chо‘tkalar.
Hosil qilu
vchi tо‘qim
a va uning vazifasi: 
Meristema bо‘linish yо‘li bilan 
yangi hujayralar hosil qiladigan t
о‘qima bо‘lib, ular doimo bо‘li
nish xususiyatiga 
ega. Bо
‘linish xususiyatini doimiy saqlaydigan hujayralar boshlangich hujayralar 
deb ataladi. Dastlabki hujayralarning b
о‘linishi natijasida meristema hosil bо‘ladi. 
Meristema о‘simlik tanasining kо‘p qismida uchraydi. О‘simlik tanasida, 
asosan, bir 
necha xil meristema b
о‘ladi.
Uchki (apikal) meristema, odatda, о
‘simliklar poya va ildizining uchki 
qismlarida joyl
ashgan bо‘lib, ularni uchidan bо‘yiga о‘sishini ta’minlaydi, ba’zan 
birinchi meristema deb ham ataladi. Yon meristemalar-lateral meristemalar 
о‘s
imlikning 
yon organlarida parallel joylashgan bо‘lib, organlarning eniga о
‘sishini 
ta’minlaydi yoki ikkilamchi meristema-kambiy deb ham ataladi. Oraliq, interkalar 
va travmatik meristema о
‘simlik tanasining jarohatlangan yerida boshqa meristema 
yoki tо‘qim
alardan h
osil bо‘ladi va jarohatlangan joyni tiklaydi.
Hosil 
qiluvchi tо‘q
ima turlari: 
Meristema hujayralarning shakli, tuzilishi, 
joylashishi va bajaradigan vazifasi ham bir-
biriga о‘xsha
sh. Ularning shakli 
izodiametrik, tomonlari bir-biriga teng, hujayra oraliqla
ri yо‘q, hujayralar yupqa 
pо‘st bilan о‘ralgan, huj
ayra ichida qu
yuq protoplazma va о‘rtada bitta
katta yadro 
joy
lashagan; xloroplasti rangsiz. Meristema hujayralari doimiy bо‘linib tо‘radi. 
Hosil bо‘
lgan hujayralarning hammasi yok
i kо‘pchiligi as
ta-sekin doimiy 
tо‘qimalarga aylanib, hosil qilish
-meristematik xususiyati
ni saqlaydi.О‘sish 
konusida joylashgan apikal me
ristemadan hosil bо‘lgan barcha tо‘qimalar birlamchi 
tо‘qimalar de
b ataladi.
Elodeya u
chki kurtagining bо‘yiga kesigi
dan preparat tayyorlab mikroskopda 
kо‘riladi. Kurtakning markazida, о‘sish k
onusi joylashgan, uning pastrog‘ida, 
joylashga
n bо‘
rtmalar barg boshlang‘ichlari 
bо‘lib, ular о‘sish konusini о‘rab turadi. 
Ishning borish tartibi: 
1.Elodeya va g‘о‘za poyasining 
kurtagining uchki qismidan 1 sm kesib 
olinadi. 
2.Buyum oynasiga 1-2 sm suv q
о‘yilib, ustig
a olingan kesik 
joylashtiriladi. Kurtakdagi ortiqcha barglar igna yordamida yulib tashlanadi. 
3.Tayyor preparatni mikroskopga qaraladi. Apeksining tuzilishi 
о‘rganil
adi. 
4.Kurtakning uchki qismida initsial hujayralarning shakliga joylashgan 
joyiga katta yadrosiga, vakuolaning yirikligiga xloroplastning 
yо‘qligiga 
hujayra pо‘stining yupqaligiga hujayra oralig‘ining yо
‘qligiga axamiyat 
beriladi. 
5.О‘sish konusidagi faqa
t perpendukulyar tonikaning tashqi initsial 
hujayra topilib, rasmi chiziladi. 
6.Turli tom
onga bо‘linib korpusni hosil qil
adigan enesral hujayralar 
topiladi. 

---

7.Kurtakning uchki qismidan asosiga qarab enusial hujayralarning 
t
uzilishi va joylashishini о‘zga
rishga ahamiyat beriladi. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
\ 
О‘z
-
о‘zini tekshiri
sh uchun savollar
. 
1. Meristema tо‘qimasi о‘si
mlik tanasining qaysi qismlarida joylashadi. 
2.Meristema hujayralari qanday xususiyatga ega. 
3.О‘sish
konusining qaysi qismida enusial hujayralar joylashgan. 
4.Tunika va korpus nima va u qanday vazifasini bajaradi. 
5.Barg boshlang‘ichi (primordiya) qanday paydo buladi?
Poya va ildizda meristemaning joylashish sxemasi:
 
1 – apikal meristema; 2 – 
interkalyar meristema
; 3 – 
yon
 (lateral) meristema. 
 
 2