6. Erkin radikallar va erkin radikalli jarayonlar. Tirik sistemalarda erkin radikallarning hosil bo‘lish jarayonlari


Erkin radikallar va ularning xossalari



Download 191 Kb.
bet2/6
Sana19.04.2022
Hajmi191 Kb.
#563301
1   2   3   4   5   6
Bog'liq
6. Erkin radikallar

Erkin radikallar va ularning xossalari. Yuqorida ta’rif berganimizdek, erkin radikal juftlashmagan elektronga ega molekula yoki uni fragmenti hisoblanadi. Erkin radikal tegishli modda kimyoviy formulasi ustiga qo‘yiladigan qalin nuqta orqali ifodalanadi. Masalan, Н`, ОН` va boshqalar.
Erkin radikallar, radikal hosil qiluvchi moddalar tabiatiga bog‘liq holda neytral kation yoki anion holatida ham bo‘lishi mumkin. Masalan, tirozin molekulasi sharoitga bog‘liq holda neytral yoki kation radikali holatida uchraydi. Anion radikalga kislorodning superoksidanion radikalini misol qilish mumkin. Demak, molekulada juftlanmagan elektronning paydo bo‘lishi bo‘sh valentlikning paydo bo‘lishiga ekvivalentdir.
Erkin radikallarga xos xususiyatlar:
Yuksak kimyoviy faollik;
Paramagnitlik;
Zanjirli reaksiyalarni boshlab berish.
Erkin radikalli jarayonlar. Hujayrada kechadigan oksidlanish-qaytarilish reaksiyalari natijasida erkin radikallar paydo bo‘ladi. Suv hosil bo‘lish jarayoni kislorod superoksidanion radikalining paydo bo‘lishidan boshlanadi, ya’ni nafas zanjiri komponentlarida kechadigan Fe2+→Fe3+ tip reaksiyalar evaziga suv fazadagi kislorod anion radikaliga aylanib, quyidagi jarayonni boshlab beradi va unda ishtirok etadi.
Fe2+ + O2 + H+ → Fe3+ + HO2
RH + HO2 → R + H2O2
R + O2 → RO2
RO2 + RH → ROOH + R
ROOH + Fe2+ → RO + OH + Fe3+
Ko‘rinib turibdiki, moddalarning oksidlanishi natijasida hosil bo‘ladigan suv erkin radikalli jarayonlar mahsuli hamdir. Suv fazaga ultrabinafsha yoki ionlashtiruvchi nurlar ta’sir etganda, suv radiolizi hisobiga erkin radikallar Н`, ОН`, Н2О va gidratli е-, Н+, ОН- hamda Н2О2 hosil bo‘ladi.
Y.A.Vladimirov ta’kidlashicha, asosan membranada kechadigan 4 ta jarayon turli hil patologiyalarga asos bo‘ladi. Bular:
lipidlarni perekisli oksidlanishi;
membrana fosfolipazalarini ta’siri;
membranalarning ostmotik (mexanik) cho‘zilishi;
membrana lipid qo‘shqatlamiga polielektrolitlar, ayrim oqsil va peptidlarni adsorbsiyalanishi.

Ushbu 4 ta jarayon turli patologiyalarning rivojlanishidagi roli benihoya katta. Ushbu membranaviy jarayonlarning boshlanish sabablarini, ularni boshqarish mexanizmlarini, shikastlanish sabablarini, shikastlanishning hujayra hayot faoliyati va butun organizm uchun biologik oqibatlarini bilish patologiyalarni kelib chiqish mexanizmlarinini, mohiyatini anglashga imkon beradi.


Masalan, ko‘proq o‘rganilgan jarayon – lipidlarni perekisli oksidlanishi (LPO) jarayonini ko‘rib chiqaylik. LPO erkin radikallar ishtirokida o‘tadi. Erkin radikallar – bu tashqi orbitada juftsiz elektronga ega bo‘lgan va yuqori reaksiyaga kirishish xossasiga ega bo‘lgan molekulalardir. Kislorod, fosfolipidlar, xlor va azot monooksidi radikallari yaxshi o‘rganilgan. Radikallarni o‘rganishda xemilyuminessensiya, EPR (elektron paramagnit rezonans) usullari hamda radikallarning ma’lum tiplari qatnashadigan ingibitorlarni qo‘llashdan foydalaniladi.
Tirik organizmlarda hosil bo‘luvchi erkin radikallarning asosiy tiplari 10.3-jadvalda keltirilgan.

Download 191 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish