6-cинфлар учун

1.3. RANGLI METALLARNING QOTISHMALARI 
Rangli metall qotishmalaridan quymalar ishlab chiqarish. 
Mashinasozlikda ko’pgina detallar, jumladan, podshipniklar, tishli 
g’ildiraklar, nasos korpuslari, armaturalar va boshqalar ish sharoitidagi o’ziga xos 
talablarga, chunonchi, aktiv muhitlarda kam eyilishi, puxtaligi, engilligi va 
boshqalarga ko’ra, turli rangdor metallarning qotishmalaridan, ayniqsa, mis, 
alyuminiy va magniy qotishmalaridan tayyorlanadi. Mis qotishmalarining hammasi 
ikkita katta gruppaga: bronzalar gruppasi bilan latunlar gruppasiga bo’linadi. 
Mis bilan qalay qotishmasi bronza deyiladi. Quymakorlik korxonalarida 
foydalaniladigan bronzalar, o’z navbatida, yana ikki gruppaga bo’linadi; bular 
qalayli bronzalar gruppasi bilan qalaysiz bronzalar gruppasidir. Ma’lumki, qalay 
qimmatbaho metall bo’lganligi sababli uni tejash va qotishma xossalarini zarur 
tomonga o’zgartirish maqsadida qalayli bronza tarkibidagi qalay qisman yoki to’la 
Zn, Pb, P, Ni, Al, Si va boshqa elementlar bilan almashtiriladi.
Qotishmaga qalay o’rniga qaysi elementdan qancha kiritish kerakligi 
qotishmadan kutilgan xossalarga bog’liq. Masalan, qotishma tarkibiga qo’rg’oshin 
kiritilganda, uning antifriksion xossalari va kesib ishlanuvchanligi yaxshnlansa, 
fosfor qo’shilganda kotishmaning quyilish va mexanik xossalari yaxshilanib, kam 
eyiladigan bo’lib qoladi. 6- jadvalda qalayli va qalaysiz bronzalarning mexanik 
xossalari va ishlatilish sohalari keltirilgan. 
Jadvalda qavslar ichidagi raqamlar metall qoliplarda olingan quymalarga 
taalluqli xossalar, qavslar ichiga olinmagan raqamlar esa gilli qum qoliplarda 
olingan quymalarga oid xossalardir.
Bronza markalari 
Uzilishdagi 
mustahkamligi 
kg/ mm
2
Nisbiy 
uzayishi 
Qattiqligi 
N.B kg/ 
mm
2
Bazi ishlatilish sohalari 
Qalayli bronzalar 
BrOSSN3-7-5-1 
18 (21) 
8(5) 
60 
Daryo suvlarida va bug’da (25 
bosimida) ishlovchi armaturalar 
uchun Antifiriksionli detallar uchun 
Antifiriksionli detallar uchun
Traktor detallar uchun
BrOSSN3-3-12-5 
18 (21) 
8(5) 
60 
BrOSSN3-6-6-3 
15 (18) 
6(4) 
60 
BrOSSN3-4-4-17 
15 
5 
60 
BrOSSN3-3-5-5 
15 (18) 
6(4) 
60