6-боб липидлaр aлмaшинуви

Ҳужайрага холестерол тушишининг бошқа йўллари
Кўп аъзолар (жигар, мия, йўлдош) ҳужайралари юзасида ЗПЛП рецепторларидан ташқари бошқа турдаги рецептор мавжуд, у “ЗПЛП рецепторига ўхшаш оқсил” деб аталади. Бу рецептор апо Е билан боғланади ва қолдиқ (ремнант) ХМ ва ОЗЛПни тортиб олади. Бу рецепторларнинг асосий вазифаси, эҳтимол, қон плазмасини ремнант бўлакчалардан тозалашдир. Чунки ремнант бўлакчалар холестерол сақлайди, бу турдаги рецепторлар уларнинг тўқимага киришини таъминлаб беради.
ЛП эндоцитоз йўли билан тўқималарга киришидан ташқари холестеролнинг маълум миқдори ҳужайрага ЗПЛП ва бошқа ЛП ҳужайра мембранаси билан контактда бўлганда диффузия орқали кириши мумкин.
ЗЮЛПнинг холестерол алмашинувидаги роли
ЗЮЛП 2 асосий функцияни бажаради: улар қондаги бошқа ЛПларга апопротеинларни етказиб беради ва “холестеролни қайта ташилишида” қатнашадилар. ЗЮЛП жигарда ва кам миқдорда ингичка ичакда “етилмаган липопротеинлар” – ЗЮЛП ўтмишдошлари сифатида синтезланади. Улар диск шаклига, катта бўлмаган ўлчамга эга ва юқори фоизда оқсил ва фосфолипидларни сақлайди. Жигарда ЗЮЛПга А, Е, С-II апопротеинлар, ЛХАТ ферменти қўшилади. Қонда апо С-II ва апо Е ЗЮЛПдан ХМ ва ЗЖПЛПга ўтказилади. ЗЮЛП ўтмишдошлари холестерол ва ТАГни деярли сақламайди ва қонда бошқа ЛП ҳамда ҳужайра мембраналаридан холестеролни олиб, бойийди.
ЗЮЛПга холестеролни ўтказишнинг мураккаб механизми мавжуд. ЗЮЛП юзасида ЛХАТ ферменти жойлашган. Бу фермент ЛПларнинг ёки ҳужайра мембранаси юзасига бўртиб чиққан холестерол гидроксил гуруҳини холестерол эфирларига айлантиради. Фосфатидилхолиндаги (лецитин) ёғ кислота радикали холестерол гидроксил гуруҳига ўтказилади. Реакция ЗЮЛП таркибига кирувчи апопротеин А-I билан фаолланади.
Холестерол эфири гидрофоб молекуласи ЗЮЛП ичига ўтади. Шундай қилиб, ЗЮЛП бўлакчалари холестерол эфирлари билан бойийди. ЗЮЛП ўлчами катталашади, кичик диск шаклидаги бўлакчалар сферик шаклга айланади, улар ЗЮЛП₃ ёки “етилган ЗЮЛП” деб аталади. ЛПВП₃ қисман холестерол эфирларни ЗЖПЛП, ОЗЛП ва ХМ таркибидаги учацилглицеролларга алмаштиради. Бундай ташишда “холестерин эфирини ташувчи оқсил” (апо О деб ҳам аталади) қатнашади. Шундай қилиб, холестерол эфирларининг бир қисми ЗЖПЛП, ОЗЛПга ўтказилади, ЛПВП₃ эса учацилглицеролларни тўпланиши ҳисобига ўлчами катталашади ва ЛПВП₂ га айланади. ЗЖПЛП ЛП-липаза таъсирида аввал ОЗЛП, сўнгра ЗПЛПга айланади. ЗПЛП рецепторлари орқали ЗПЛП ва ОЗЛП ҳужайрага киради.
Шундай қилиб, барча тўқималардан холестерол ЗПЛП таркибида жигарга қайтарилади, лекин бунда ОЗЛП ва ЗЮЛП₂ ҳам қатнашади. Организмдан чиқарилиши керак бўлган барча холестерол жигарга келади ва бу аъзодан ҳосилалар шаклида нажас билан чиқарилади. Жигарга холестеролни қайтиш йўли холестеролни “қайта ташиш” деб аталади.