6-bob. Byudjet-soliq sektorining makroiqtisodiy tahlili

 
Kassa tamoyili. Davlat Moliya statistikasi ma’lumotlarini to‘plash bo‘yicha Xalqaro Valyuta Fondi (XVF)ning normalari tomonidan davlat operatsiyalarini qayd qilishda kassa tamoyili: tushumlar va to‘lovlar to‘lov amalga oshirilayotgan paytda qayd qilish kerakligi uchun qo‘llaniladi.
Agar qilingan haridorlar yoki olingan daromad qarz majburiyatlari harakteriga ega bo‘lsa, operatsiyalarning turli qismlari turli bitimlar sifatida ko‘rsatiladi.
Konsolidatsiya. Davlat moliya statistikasi ma’lumotlari tayyorlashda davlat sektori ichidagi birliklararo operatsiyalarni va iqtisodiyotning boshqa tarmoqlari bilan umumiy kategoriyalar qatorida barcha operatsiyalarni birlashtirish maqsadga muvofiqdir. Asosiy e’tibor, markaziy hokimiyat operatsiyalari bo‘yicha ma’lumotlarni to‘plashga qaratiladi, qaysiki ular hisobot davri tugashi bilan davlat boshqaruv sektorining boshqa subsektorlari operatsiyalari bo‘yicha ma’lumotlarga ko‘ra etib keladi, shuningdek, ular katta chastotaga ega bo‘lib, batafsil yoritilgan bo‘ladi. Bundan tashqari, markaziy hokimiyat o‘zining mohiyati bo‘yicha boshqa subsektorlardan ustun turuvchi, soliq-byudjet nuqtai nazaridan qaraganda davlat boshqaruv sektorining eng asosiy subsektorlar hisoblanadi.
4. Davlat boshqaruv organlari operatsiyalarining tavsiflanishi
Ushbu bo‘limda DBO operatsiyalarini tasniflashning nazariy asoslari statistik tizimning asosiy kategoriyalari bo‘yicha yoritilgan: daromadlar, olingan transfertlar, xarajatlar, sof kreditlash, minus qarzlar to‘lovi va moliyalashtirish.
a) Asosiy chegaralanishlar
To‘lov va bir yoqli operatsiyalar. To‘lov operatsiyalari o‘z ichiga tovar, xizmatlar to‘lovi, mulkdan foydalanish yoki unga nisbatan egalik huquqning qo‘lga kiritish, shuningdek, amaliy xizmatlar to‘lovini oladi. Bir yoqli operatsiyalar – masalan, soliq daromadi u yoki bu shakldagi bevosita to‘lovsiz to‘lov va tushumlarni o‘z ichiga oladi.
Joriy va kapital. Kapital tovarlar deb ishlab chiqarish jarayonida ishlatiladigan va kelajakdagi daromadlar va joriy iqtisodiy farovonlikka ta’sir ko‘rsatuvchi, 1 yildan ortiq xizmat muddatiga ega bo‘lgan tovarlarga aytiladi.
Moliyaviy aktivlar va passivlar. Bunday chegaralash fiskal hisoblardagi aktiv va passivlar assimetriyasi sababli zarur. Garchi, davlat zayomlari davlat moliyaviy ehtiyojlarini qondirishga qaratilgan bo‘lsa-da, bazi davlat kreditlari, odatda, likvidlikni boshqarish uchun emas, balki siyosiy maqsadlarga erishish uchun ishlatiladi. Ba’zan DBOlarida moliyaviy aktivlarni likvidlikni boshqarishda ishlatiladi, masalan, “qarzlar to‘lash fondlari” (maxsus zahiralar) va ijtimoiy ta’minotning ba’zi tizimlarida ishlatilmoqda.
b) Daromadlar
Daromadlar o‘z ichiga barcha qaytmas tushumlar, shuningdek, tovar va xizmatlar to‘lovi va bir yoqli tushumlarni oladi, boshqa davlat va xalqaro tashkilotlardan olingan transfertlar bundan mustasnodir.
v) Olingan transfertlar