6-Amaliy ish. Geoxronologik shkala yordamida tog‘ jinslarining absolyut va nisbiy yoshlarini o‘rganish. Stratigrafik ustun tuzish usullarni o‘rganish. Ishning maqsadi

6-Amaliy ish.

Geoxronologik shkala yordamida tog‘ jinslarining absolyut va nisbiy yoshlarini o‘rganish. Stratigrafik ustun tuzish usullarni o‘rganish.
Ishning maqsadi: Geoxronologik shkala bilan tanishib, tog' jinslarini yoshini aniqlashga oid bilimlarni mustahkamlash. Talabalarga burg’ quduqlari ma’lumotlariga asoslanib joyning stratigrafik tuzishni o’rganish.

Tog' jinslarini yoshi va geologik mutloq vaqtini aniqlash bo'yicha juda ko'p urinishlar bo'lgan. Hozirgi vaqtda geologiyada tog' jinslarini yoshini aniqlashninig absolyut usuliga qaraganda, nisbiy yoshini aniqlash usuli keng qo'llaniladi. Tog' jinslari o'zida ko'plab qotgan organik qoldiqlarni mujassamlaydi. Tog' jinslarini yoshini aniqlashda stratigrafik usul keng qo'llanilgan , yani qatlam, uning tarkibi, nisbati tanlanishini o'rganish, geologik tarmoq vazifasini tashkil etgan. Bu orqali cho'kindi jinslar organic, hayot ,o'simlik va hay vonot olami evolyutsiyasidan darak bergan.

Tog' jinslarining yoshini aniqlashning geologik usullari xilma-xil. Radiaktiv elementlarini emirilishini kuzatish natijasida, mutloq yoshini o'rnatishusuli usuli ularni erkin va bir tekisda atrof muhitning o'zgarishiga bog'liq bo'lmagan holdagi emirilishiga asoslangan.(1902y. P Kyuri. E. Ruzerford, F. Sadi) Hozirgi vaqtda tog'jinslarining mutloq yoshini aniqlashda qo'rg'oshin-uranli kaliy organli usulida foydalaniladi. Shunday qilib, Geoxronologik shkala yordamida (6.1-jadval) tog'jinslarining mutloq va nisbiy yoshini aniqlash mumkin.

Geoxronologik shkala 6.1-jadval

Era	Davr vaunting belgilanishi	Bo’limi	Davr mln. yil	Rang
Kaynazoy-Kz	To’rtlamchi Antropogen-Q	Hozirgi zamon Q4	1.5-2	Sarg’ish-kulrang
		Yoqori to'rtlamchi Q3
		O'rta to'rtlamchi Q2
		Quyi to'rtlamchi Q1
	Neogen-N	Pliotsen	25	Limonsimon saiq
		Miotsen
	Poleogen-Р	Oligotsen	41	O’ta to’q sariq
		Eotsen
		Paleotsen
Mezozoy-Mz	Bo’r-K	Yuqori bo’r	70	Pushti rang
		Quyi bo’r
	Yura-I	Yuqori Yurskiy	60	Havo rang
		O’rta Yurskiy
		Quyi Yurskiy
	Trias-T	Yuqori trias	45	Binafsha rang
		O’rta trias
		Quyi trias
Poleozoy-Pz	Perm-P	Yuqori Perm	50	Och jigar rang
		Quyi Perm
	Tosh ko’mir-C (karbon)	Yuqori toshko’mir	70	Kulrang
		O’rta toshko’mir
		Quyi toshko’mir
	Devon-D	Yuqori devon	70	Jigarrang
		O’rta devon
		Quyi devon
	Silur-S	Yuqori silur	35	Och pushti rang
		Quyi silur
	Ordovik-O	Yuqori Ordovik	80	Sariq ko’kimtir rang
		O’rta Ordovik
		Quyi Ordovik
	Kembriy-E	Yuqori Kembriy	80	To’q ko’k rang
		O’rta Kembriy
		Quyi Kembriy
Prote-rozoy-Pr	Yuqori- PR3	Vend-V	110	Och qizil
	O’rta- PR2	Rifey-R	400	Och qizil
	Quyi- PR1	-	600	Och qizil
Arxey-Ar	Yuqori	-	700	Och binafsha och qizg’ish
	Quyi	-	1500	Och binafsha och qizg’ish

Stratigrafiya lotincha stratium ya’ni qatlam degan so’zdan olingan. Stratigrafiya tog’ jinslarining ketma-ket paydo bo’lib, navbatma-navbat tariqasida joylashib ularning o’zaro aloqadorligini o’rganadi va shu qatlamlarning nisbiy yoshini aniqlashga imkon beradi.

Geoxronologiyada geologik vaqtning uzoq oraliq vaqti - 2 ta eon mavjud.

1.Kriptozoy eoni: Katarxey, Arxey va Protyerozoy eralarini o’z ichiga oladi;

2.Fanyerazoy eoni: Paleozoy, Mezozoy va Kaynazoy eralaridan tashkil topgan. Stratigrafiya ustuni - o'rta, yirik ya mukammal geologiya xaritalaridan bir necha yo'nalish bo'yicha tuzilgan kesmalari aniqlangach, qatlamlarning haqiqiy qalinligi grafik usulda tasvirlanadi.

Stratigrafik ustuni tik va to'g'ri burchakli shaklda tuzilib, uning chap tomonidan o'ngga qarab yotqiziqlaming geologik vaqtlari - guruh, sistema, bo'lim, yarns, indeks, tog¹ jinslarining shartli belgilari, qalinligi, tog' jinslarining ta'rifi va organizmlar qoldiqlari, fizik xossalari ko'rsatiladi (9-rasm). Shundan keyin ustunda yotish munosabatlariga qarab eng qari tog’ jinslar ostida va yoshlari esa ustida ketma- ket joylashtirilib, har bir bo'linmalaming yoshlariga qarab rangli va shtrixli belgilar bilan tasvirlanadi.

Stratigrafik ustuni masshtabi xaritaning tik ramkasidan oshmasligi kerak. Odatda ustunning umumiy tik uzunligi 40-50 sm qilib olinadi. Stratigrafiya ustunida mos yotgan bo'linmalar to'g'ri chiziq, nomos yotgan bo'linmalar to'lqinsimon qilib belgilanadi.

Stratigrafik bo’linmalarining bir-biriga munosabati tushunarsiz bo'lsa, ular ustunda ikki parallel chiziq bilan chegaralanib, 4 mm oraliq qoldiriladi va ichiga so'roq belgisi qo'yiladi. Agar bo'linmalaming qalinligi juda kichik bo'lgan holda, ular ustunda masshtabsiz tasvirlanadi.

Xarita ramkasidan tashqarida berilgan yozuv, grafika va sxemalar yordamchi elementlar hisoblanadi.

Yirik va mukammal xarita varag'ining chap tomoniga stratigrafik ustuni, o'ng tomoniga shartli belgilar, tagiga esa xarita masshtabida geologik kesimi joylashtiriladi.