6. 1- ma'ruza. Kontekst modellari. O‘zaro ta’sir modellari reja

6.1- ma'ruza. Kontekst modellari. O‘zaro ta’sir modellari
REJA:
1. Kontekstli modellar
2. O'zaro ta'sir o'tkazish modellari
Asosiy tushunchalar: kontekst modeli, kontekst diagrammasi, ma'lumotlar oqimlari, kirish oqimi, chiqish oqimi, foydalanish modeli, izlanish sxemasi, kooperatsiya diagrammasi
Tushunish - bu modelni yaratishdir
У.Томсон (Кельвин)
1. Kontekstli modellar
Kontekst modeli (yoki kontekstni modellashtirish) kontekst ma'lumotlarining qanday tuzilishi va saqlanishini belgilaydi (kontekstni samarali boshqarishda muhim rol o'ynaydi). Kontekst modeli kontekstga sezgir tizimda mavjud bo'lgan kontekstli ma'lumotlarning rasmiy yoki yarim rasmiy tavsifini yaratishga qaratilgan.
Boshqacha qilib aytganda, kontekst tizimning atrofdagi elementi bo'lib, model matematik interfeys va atrof-muhitning xulq-atvori tavsifini beradi. U tarkibiy qismlarning qayta ishlatilishi mumkin bo'lgan kontekstli ma'lumotlarini namoyish qilish uchun ishlatiladi (yuqori darajadagi sinflar operatsion tizim, komponentlar konteynerlari, apparat ta'minoti talablari va dasturiy ta'minot talablaridan iborat). Kontekst modelining asosiy roli - soddalashtirish va kontekstga sezgir dasturlarni ishlab chiqish vazifasini ko'proq tuzilishini ta'minlash.
Muhandislik tizimlarida qo'llaniladigan kontekstli modellarning birlashtirilgan modellashtirish tili (UML) kontekst modelini foydalanuvchi, shuningdek atrof-muhit va boshqa predmetlarni o'z ichiga olishi mumkin bo'lgan loyihalashtirilgan tizimning fizik hajmi sifatida belgilaydi. Tizimning kontekst diagrammasi grafik kontekstni aks ettiradi. Kontekst modellarining bir nechta misollari boshqa sohalarda mavjud. Grammatikani tahlil qilishda kontekst modeli leksik elementning atrofdagi matnini belgilaydi. Bu deterministik yoki stoxastik qoidalarga ega bo'lishi mumkin bo'lgan kontekstni sezgir grammatikaga imkon beradi. Ikkinchi holatda, yashirin Markov modeli atrofdagi kontekst uchun ehtimolliklar berishi mumkin. Kontekst modeli atrofdagi elementlarga genlar ketma-ketligida ham qo'llanilishi mumkin. Leksik elementni ajratish uchun kontekstli grammatika qoidalari bo'lgani uchun, bu genning rolini ajratishga yordam beradi. Ontologiya doirasida kontekst modeli mavzu bilan bog'liq ma'lumotlarni semantik tahlil qilish orqali mavzuni ajratib ko'rsatishni ta'minlaydi. Jismoniy muhit nuqtai nazaridan kontekst modeli tizim o'zaro ta'sir qiladigan tashqi interfeyslarni belgilaydi. Ushbu turdagi kontekstual model Adaptiv Vehicle Make dasturi kabi virtual muhit uchun modellarni yaratish uchun ishlatilgan. Loyihalash paytida ishlatiladigan kontekstual model, yakuniy mahsulot haqiqiy dunyo sharoitida duch keladigan er, suv yoki atmosferaning xususiyatlarini (matematik algoritmlar yoki modellashtirishda ko'rsatilgan) belgilaydi.
Kontekst diagrammasini yaratish. Kontekst diagrammasi - bu yangi tizimning tegishli muhitda joylashishini aks ettiradigan oddiy tahlil modeli. U ishlab chiqilgan tizim va foydalanuvchilar, qurilmalar va boshqa axborot tizimlari kabi ushbu tizimdan tashqaridagi ob'ektlar o'rtasidagi chegaralarni va interfeyslarni belgilaydi.
https://systems.education/context-diagram
Kontekst diagrammasi qanday ishlaydi? Kontekst diagrammasi tizimni "qora quti" darajasida tasvirlaydigan diagrammalar toifasiga kiradi - ya'ni faqat tashqi xususiyatlar (bu holda ma'lumotlar oqimi), lekin tizimning mazmuni emas.
Kontekst diagrammasi uchta asosiy komponentni o'z ichiga oladi:
• loyihalashtirilgan ob'ekt (masalan, tizim)
• loyihalashtirilgan ob'ekt bilan o'zaro ta'sir qiluvchi atrof-muhit elementlari (foydalanuvchi guruhlari, qo'shni tizimlar)
• Ma'lumot oqimlari (chiquvchi va kiruvchi)
Restoranda dasturiy ta'minot buyurtmalarini boshqarish tizimi uchun kontekst diagrammasiga misol (6.1.1-rasm):

6.1.1-rasm. Buyurtmalarni boshqarish dasturiy ta`minoti diagrammasi
Ma'lumot oqimlari atrof-muhit va (dasturiy ta'minot) tizimi o'rtasida har qanday tarzda - grafik foydalanuvchi interfeysi (GUI), buyruq satri (CLI), dastur qo'ng'iroqlari (API), pochta xabarlari va boshqalar yordamida uzatilishi mumkin.
Agar tizimda jismoniy interfeyslar mavjud bo'lsa, u har xil joystiklar, boshqaruv tutqichlari, ixtisoslashgan klaviaturalar, harakat, tasvir, imo-ishoralarni aniqlash sensorlari va boshqalar bo'lishi mumkin.
Standart shaklda diagrammani murakkablashtirmaslik va birlamchi qaror qabul qilinmaguncha ikkinchi darajali qarorlarni qabul qilishga urinmaslik uchun o'zaro ta'sir interfeyslari turlarini va undan ham ko'proq protokollarni ko'rsatish odatiy hol emas.
Kontekst diagrammasini qanday yaratish kerak. Kontekst diagrammasi seminar davomida, bir qator intervyular paytida yoki bir qator intervyular natijalari asosida ishlab chiqilishi mumkin.
Kontekst diagrammasi doskada, dizayn muhitida yoki onlayn vositada (Google Draw, Draw.io, Miro va boshqalar) chizilgan bo'lishi mumkin. Biz doska yoki onlayn hammualliflik qilish vositasini tavsiya qilamiz.
Seminarda kontekst diagrammasini ishlab chiqish tartibi:
• Ishchi guruh manfaatdor tomonlar orasidan yig'iladi (odatda 3 dan 5 tagacha)
• Ishchi guruh ma'lum bir tizim nomini diagramma markaziga yozib qo'yadi.
• Ishchi guruh tizim bilan o'zaro aloqada bo'lishi kerak bo'lgan foydalanuvchilar guruhlarini taklif qiladi va namoyish qiladi, ularning ro'yxatini muhokama qiladi, to'ldiradi.
• Ishchi guruh tizim bilan o'zaro aloqada bo'lishi kerak bo'lgan qo'shni tizimlarni taklif qiladi va namoyish qiladi, ularning ro'yxatini muhokama qiladi, to'ldiradi
• Ishchi guruh atrof-muhitning har bir elementidan ketma-ket o'tib boradi va uni tizim bilan bog'laydigan ma'lumotlar oqimlarini tavsiflaydi
• Ishchi guruh kontekst diagrammasini sinovdan o'tkazadi, test o'tkazilayotganda diagrammani to'ldiradi
Ishtirokchilarning vaqtini tejash uchun testlarni 1-2 ishtirokchi amalga oshirishi mumkin, ammo bu guruhning topilgan muammolar to'g'risida xabardorligini pasaytiradi, shuning uchun buni qilishni tavsiya etmaymiz.