6- mavzu: Korrupsiya va uning asosiy ko‘rinishlari

---

6- mavzu: Korrupsiya va uning asosiy ko‘rinishlari. 

 

1. Korrupsiya va uning kelib chiqish ildizi 

2. Korrupsiya – nihoyatda ijtimoiy-siyosiy vayronkor kuch 

3. Korrupsiyaning asosiy sabablari 

Hokimiyatga pul bilan erishgan odam  

undan daromad olishga intiladi.  

Aristotel 

Korrupsiya nima o‘zi? 

O‘zbekiston Respublikasi Adliya vazirligi rasmiy saytida yozilishicha, «Korrupsiya –

 

 

 

 

 

 

 

   

davlat organlari xodimlari moddiy yoki mulkiy yo‘sinda, g‘ayriqonuniy shaxsiy naf ko‘rish

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

maqsadida, o‘z xizmat mavqeidan foydalanishida ifodalanadigan ijtimoiy hodisadir»​. Aslida

 

 

 

 

 

 

 

 

 

korrupsiya biror mansabdor shaxsning qonunchilik va axloqqa zid ravishda o‘zining boshqaruv

 

 

 

 

   

 

 

 

 

 

vakolatlari va huquqlaridan shaxsiy manfaatlar maqsadida foyda olishidir. Atama, eng avvalo,

   

 

 

 

 

 

 

 

 

 

siyosiy apparat xodimlariga nisbatan foydalanishi odatiy tusga kirgan. 

Iqtisodchi Berdhenning fikriga ko‘ra, makroiqtisodiy rivojlanish ko‘rsatkichiga eng katta

 

 

 

 

 

 

 

 

 

salbiy to‘lqinni olib kiruvchi omil aynan korrupsiya hisoblanadi. Uning ko‘rinishlari turlicha

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

bo‘lishi mumkin: poraxo‘rlik, tovlamachilik, firibgarlik, nepotizm va h.k. 

Korrupsiyaning kelib chiqish ildizi qayerda? 

Uning kelib chiqish sabablarini aniqlash, korrupsiyaga qarshi kurashning samarali

 

 

 

 

 

 

 

 

 

yo‘llarini topish bo‘yicha mutaxassislar, turli institutlar va xalqaro tashkilotlar tomonidan

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

yuzlab, minglab tadqiqotlar o‘tkazilgan. O‘ziga xos reytinglar tuzilib, har xil ko‘rsatkich va

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

raqamlar qayd etilgan jadvallar yaratilgan. Hatto korrupsiyaning xilma-xil ko‘rinishidagi

 

 

 

 

 

 

 

 

 

formulalari ham ishlab chiqilgan. Hanuzgacha, barcha millatlar uchun qo‘l keladigan qarshi

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

kurashda asqotadigan yagona yechim yo‘q. Gap shundaki, korrupsiyaning asl ildizi uning paydo

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

bo‘lish geografiyasi bilan o‘zgaradi. Xo‘sh, O‘zbekistonda qanday omillar uning kurtak otib,

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

«gullab-yashnashi»​ga sharoit yaratmoqda? 

Avvalo, Adliya vazirligi rasmiy saytida keltirilgan izohni qaytadan ko‘rib chiqish tavsiya

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

etiladi: «Korrupsiya – davlat organlari xodimlari moddiy yoki mulkiy yo‘sinda, g‘ayriqonuniy

 

   

 

 

 

 

 

 

 

 

shaxsiy naf ko‘rish maqsadida, o‘z xizmat mavqeidan foydalanishida ifodalanadigan ijtimoiy

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

hodisadir»​. 

Bu yerda kalit so‘zi «davlat organlari xodimlari»​sanaladi. Ya'ni, ushbu jumlaning o‘zi

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

korrupsiya darajasi yuqori ekanida davlat xizmatchilarining roli muhim ekanligini ko‘rsatadi.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Davlat organlarida xizmat qilayotganlarni bunday qabih ishga qo‘l urishga nima undamoqda? 

Javob yana izohning o‘zida yastanib turibdi: «moddiy yoki mulkiy yo‘sinda, g‘ayriqonuniy

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

shaxsiy naf ko‘rish maqsadida»​! Tabiiyki, korrupsiya ortida mo‘may daromad topish ilinji

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

turibdi, biroq har bir quyi bosqichda uning hakalak otishiga davlat xizmatchilarining oylik

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

maoshi pastligi sabab bo‘lmoqda. 

Masalan, mahalliy hokimiyatning oddiy xizmatchisini ko‘z oldingizga keltiring, uning

 

 

 

 

 

 

 

 

 

kichik maoshi, aslida xodim inson kapitaliga mos emasligi, korrupsiyaga qo‘l urishga majbur

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

qiladi. Soddaroq qilib aytganda, kuchli bilim va tajribaga ega xodim hech qachon kichik maosh

 

 

 

 

 

   

 

 

 

 

 

 

 

taklif etilgan ish lavozimida mehnat qilmaydi. Uning oldida tanlash uchun ikkita yo‘l turibdi: ish

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

joyini o‘zgartirib, ko‘p oylik maosh va'da qilib turgan xususiy sektorga o‘tib ketish yoki kichik

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

maoshga «qanoat»​qilib, korrupsiyaga qo‘l urish. Bunday vaziyatda, davlat organlarida kadrlar

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

yetishmovchiligi kuzatilib, tajribali va bilimli mutaxassislarni yo‘qotishi ham hech gap emas. 

Davlat organlarida oylik maoshni oshirish bilan korrupsiyaga barham berish mumkinmi?

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Aslo! Korrupsiya darajasini susaytirish borasidagi takliflarni quyida batafsil mushohada etamiz,

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

lekin, ayni chog‘da uni keltirib chiqaruvchi yana bir omilga e'tibor qaratsak: korrupsiyani keltirib

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

chiqaruvchi sun'iy to‘siqlar. 

Sun'iy to‘siq, deb atalmish jihatlar shundan iboratki, ularning barchasini siyosiy iroda

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

kuchi bilan yo‘q qilish mumkin. Ular nimalar? Ro‘yxatning boshida davlat organlari xodimlarini

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ishga qabul qilishda yuz berishi «belgilangan mantiqsizlik»​va shaffoflikning yo‘qligidir. Gap

 

 

 

 

 

 

   

 

 

 

---

shundaki, inson kapitalining haqiqiy qiymatini o‘zbek modelidagi «obektivka»​orqali aniqlash

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

mumkin emas. Bo‘lg‘usi kadrning salohiyatini tekshirish, uning psixologik va jismoniy yetukligi

 

 

 

 

 

 

 

   

 

 

o‘rniga «Toshkent propiskasi»​, «yaqin qarindoshining sudlanganligi»​kabi foydasiz vajlar har

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

qanday bilimli kishini rasmiy doiradan uzoqroq yurishga undaydi. Agar tajribali va bilimli

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

mutaxassis davlat organida ishlash istagi bilan eshik qoqsa, unga beriladigan ilk topshiriq ham

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

bir talay hujjatlarni yig‘ib kelish bo‘ladi. O‘z o‘rnida har bir ma'lumotnomani olish kichik

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

korrupsiyaga sabab bo‘lishi mumkin. 

Undan tashqari, ishga joylashish masalasida har kim «tanish-bilish»​tizimi, mahalliychilik,

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

urug‘-aymoqchilik, klanizm kabi «ijtimoiy hodisa»​larga duch kelishi tayin. Ana shunday barcha

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

«-chiliklar»​ zamirida korrupsiyaga boshlab boruvchi yo‘l​ mujassam. Shuningdek, kuchli

 

 

 

 

 

 

 

 

 

fuqarolik jamiyatining haqiqiy belgisi sifatida davlat organlarining xalq oldida hisobdorligi,

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ularning faoliyati va moliyaviy harakatlar aniq raqamlar bilan ifodalanishi shart. Har bir

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

sohaning xalq oldidagi hisobdorligidan tashqari, ayni paytda, Oliy Majlis a'zolari, vazir va davlat

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

   

 

qo‘mita raislari, yuqori rahbarlik lavozimida ishlaydigan amaldorlarning shaxsiy mol-mulki,

 

 

 

 

 

 

 

 

 

daromadlari hamda ularning manbasi shu paytgacha ko‘rsatilmagan. Hisobdorlik shakli qanday

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

bo‘lishi kerak? Agar bironta vazirlik misolida qisqacha tushuntirish berilsa, hisobdorlik

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

belgilangan vazifalar, taqvimdagi masalalar hamda bajarilgan ishlar kabi harakatlar bilan

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

to‘yintirilishdan tashqari, moliyaviy shaffoflikni talab etadi. Bunda har qanday oddiy xalq vakili

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

istagan savoliga javob olishga haqli bo‘lishi nazarda tutilsin.  

Xulosa shundaki, korrupsiyani keltirib chiqaruvchi omillar ana shu hodisa yashab turgan

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

jamiyat yaratgan tizimning nosog‘lom yashashida namoyon bo‘ladi. Shu o‘rinda alohida

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ta'kidlab o‘tish lozimki, ommaviy axborot vositalarining korrupsiyaga qarshi kurashdagi asosiy

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

vazifasi ijtimoiy kayfiyatni yoritish: cho‘qqining o‘tkir nuqtasiga yetib kelganimizni eslatib

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

turishdan iborat. 

Korrupsiya – nihoyatda ijtimoiy-siyosiy vayronkor kuch, uning oqibatida milliy

 

 

 

 

 

 

 

 

 

iqtisodiyotga putur yetadi, ijtimoiy tengsizlik chuqurlashadi, xalqning davlat boshqaruvi

 

 

 

 

 

 

 

 

 

hokimiyati organlariga ishonchi yo‘qoladi, uyushgan jinoyatchilik kuchayadi, jamiyatda

 

 

 

 

 

 

 

 

ma’naviyat izdan chiqa boshlaydi. Korrupsiya oqibatida kelib chiqadigan noxush hodisalar

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ro‘yxatini yana davom ettirish mumkin. Korrupsiya buzg‘unchilik tabiatiga ega ekani uchun ham

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

insoniy jamiyat qadim zamonlardan boshlab unga qarshi kurashib keldi. 

O‘zA muxbiri O‘zbekiston jurnalistika va ommaviy kommunikatsiyalar universiteti

 

 

 

 

 

 

 

 

kafedra mudiri, siyosiy fanlar doktori, professor Muqimjon Qirg‘izboevning korrupsiyaning

 

 

 

 

 

 

 

 

 

jamiyat hayoti uchun xavfi, unga qarshi kurash usullari, rivojlangan davlatlar tajribasi, bugun

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

mamlakatimizda bu borada qilinayotgan ishlar haqidagi fikrlari bilan qiziqdi. 

– Tarixiy ma’lumotlarga ko‘ra, korrupsiyaga qarshi kurash ilk bor miloddan avvalgi XXIV

 

 

 

 

 

 

   

 

 

 

 

asrda Mesopotamiyaning Lagash degan shahar-davlatida boshlangan, lekin taassufki, barcha

 

 

 

 

 

 

 

 

 

sa’y-harakatlar zoe ketgan. Keyingi zamonlarda ham korrupsiyaga qarshi qancha-qancha

 

 

 

 

 

 

 

 

 

kurashlar yuz berdi, lekin ular besamar yakun topdi. 

Insoniyat tarixida korrupsiyani tugatish yo‘llari va huquqiy asoslari Hindistonda yaratildi.

 

 

 

 

   

 

 

 

 

Bundan 2,5 ming yil avval yozilgan “Artxashastra yoxud Siyosat ilmi” kitobi davlatni boshqarish

 

 

   

 

 

 

 

 

 

 

 

 

va xo‘jalik yuritish mavzuiga bag‘ishlangan bo‘lib, o‘sha davrning siyosiy va iqtisodiy qomusi

 

 

 

 

 

 

 

 

   

 

 

sifatida dunyoga keldi. Bu asarga davlatni tuzish, boshqarish va uni rivojlantirishning huquqiy

 

 

 

 

 

 

 

   

 

 

 

asoslari, deb qarash ham mumkin. Kitob muallifi sifatida brahman Kautile nomi (u Chanakya

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

   

 

ismi bilan ham mashhur) zikr etiladi. “Artxashastra”ning 26-bo‘limi korrupsiyaga bag‘ishlangan.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Bo‘limda korrupsiya “o‘zlashtirish” iborasi orqali izohlanadi: “Shohning shaxsiy yoki boshqa

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

mulklariga qo‘l cho‘zish o‘zlashtirishdir. Bu holatda narxi yuqori bo‘lgan buyumlarni

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

o‘zlashtirganlik uchun o‘lim jazosini qo‘llash, narxi o‘rtacha bo‘lgan buyumlarni

 

 

 

 

 

 

 

 

 

o‘zlashtirganlik uchun ularni undirib olish, narxi past bo‘lgan mulklarni o‘zlashtirganlik uchun

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ularni qaytarib olish jazolarini tayinlamoq lozim”. “Artxashastra”da poraxo‘rlikning qirqta turi

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

tasnif etiladi. Korrupsiyaning oldini olishga javobgar mansabdor shaxs vaqti-vaqti bilan xalq

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

to‘planadigan joylar va bozorlarda quyidagicha murojaat qilib turishi lozimligi aytiladi: “Biron

 

   

 

 

 

 

 

 

 

 

bir boshliqdan zarar ko‘rganlar bo‘lsa, shu haqda bizga xabar bersinlar”. 

---

Islom dinida ham pora harom qilingan, bu borada hadislar ham juda ko‘p. Ulardan biri

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Payg‘ambarimizning mana bu qarg‘ishlaridir: "Pora beruvchiga ham, pora oluvchiga ham

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Allohning la’nati bo‘lsin!". Yana ul zot aytadilar: "Pora beruvchini ham, pora oluvchini ham,

 

 

 

   

 

 

 

 

 

 

 

 

ikkovi orasida yurib porada vositalik qiluvchini ham Alloh la’natlasin!". 

Alisher Navoiyning zamondoshi, podshoh Husayn Boyqaroning voizi Husayn Voiz

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Koshifiy o‘zining “Axloqi muhsiniy” asarida shohzodaga nasihat tariqasida quyidagi pandni

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

bergan edi: 

“Ummollardan (ish yurituvchi amaldorlar) pora olishdan ehtiyot bo‘lsin. Bilsinki, to bir

 

 

 

 

 

 

 

 

   

 

kishi boshqalardan pora olmasa, boshqaga pora bermaydi. Agar vazir pora olishga sabab bo‘lsa,

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

pora olishga ruxsat bergan bo‘ladi. Pora berish va pora olish haromdir. Va pora olgan pora

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

bergandan yomonroq bo‘ladi, chunki oluvchi beruvchi oldida zabun bo‘ladi”. 

XX asrga kelib Shvesiya, Singapur, Yangi Zelandiya, Shveysariya kabi mamlakatlarda

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

korrupsiyani qattiq jilovlashga muvaffaq bo‘lindiki, mazkur davlatlar fuqarolari va davlati

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

orttirgan tajriba barchani korrupsiyaga qarshi kurashga ruhlantirmoqda. 

Hozirgi davrdagi “korrupsiya” tushunchasini sharhlaydigan bo‘lsak, u asosan, “shaxsiy

 

 

 

 

 

   

 

 

foyda olish uchun hokimiyatni suiiste’mol qilish” ma’nosida ishlatiladi. Korrupsiyaning

 

 

 

 

 

 

 

 

 

quyidagi to‘rt asosiy sababini keltirish odat tusiga kirdi: 

1. Shaxsiy sabablar. Korrupsiya “yomon” hodisa, u yaxshi ta’lim-tarbiya ko‘rmaslik va

 

 

 

 

 

   

 

 

   

kam maosh oladigan amaldorlarning nokasligi oqibatida paydo bo‘ladi. 

2. Institutsional sabablar. Bunda boshqaruvning kuchsizligi asosiy omil sanaladi. Masalan,

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

kadrlar tayyorlash, hisobga olish va nazorat qilishning samarasizligi, mansabdorlarni yollashning

 

 

 

   

 

 

 

 

 

osonligi va ularni oson ishdan haydash, ularda uzoq vaqt mansabda turishga ishonchsizlik paydo

   

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

bo‘lishi kabilar korrupsiyani rag‘batlantiruvchi omillardir. 

3. Tizimiy sabablar. Hukumat ba’zan jamiyatning shunday talablariga duch keladiki, ularni

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

bajarishning rasmiy tartiblari hali aniq ishlanmagan bo‘ladi yoxud ular ko‘p miqdorda mablag‘

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

talab etadi va aksar holda uzoq muddatlarga cho‘ziladi. Shunday holatlarda korrupsiyaga

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

to‘g‘ridan-to‘g‘ri va qisqa yo‘llar ochiladi. 

4. Ko‘p tomonlama sabablar. Ba’zan davlat rahbariyatining o‘ziga xos xulqi tufayli davlat

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

boshqaruvida hal qiluvchilik rolini “shaxsiy” omillar bajaradi. Bunday sharoitda davlat

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

mansablariga ishonchga sazovor odamlar tayinlangan taqdirda ham institutsional va tizimga oid

 

 

 

 

 

 

 

   

 

 

muammolar sabab korrupsiya ko‘payadi. 

BMT ma’lumotlariga ko‘ra, hozir dunyoda har yili 1 trillion AQSh dollari hajmida pora

 

 

 

 

 

 

   

 

 

 

 

 

beriladi. Jahon iqtisodiyoti har yili korrupsiya tufayli 2,6 trillion dollar mablag‘dan ayriladi, bu

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

   

jahon yalpi ichki mahsulotining 5 foizidir. BMT Bosh kotibining bildirishicha, “Korrupsiya

 

 

 

   

 

 

 

 

 

 

odamlarni maktab, kasalxonalardan mahrum qiladi, investorlarni vahimaga soladi, tabiiy

 

 

 

 

 

 

 

 

 

resurslar talon-taroj bo‘lishiga sabab bo‘ladi, boshqa turli jinoyatlar paydo bo‘lishiga

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

shart-sharoit yaratadi. 

Jahon mamlakatlari orasida korrupsiyaning yoyilishi indeksi har yili xalqaro Transparency

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

International tashkiloti tomonidan aniqlab chiqiladi. Transparency Internationalning 2018 yil

 

 

 

 

 

 

 

 

 

uchun indeksi 180 mamlakatni qamrab olgan va 0 dan (korrupsiyaning eng yuqori darajasidan)

 

 

 

 

 

     

 

 

 

 

 

100 gacha (korrupsiyaning eng past darajasigacha) bo‘lgan ko‘rsatkich asosida korrupsiyaning

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

qanchalik yoyilganini ko‘rsatadi. Ushbu indeks bo‘yicha eng kam korrupsiyalashgan

 

 

 

 

 

 

 

 

 

mamlakatlar sirasiga Daniya, Yangi Zelandiya kiradi. Eng ko‘p korrupsiyalashgan mamlakatlar

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

esa Somali, Suriya, Janubiy Sudan bo‘lib, Transparency International tashkiloti ma’lumotiga

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ko‘ra, korrupsiyalashish ko‘rsatkichi bu davlatlarda 10 dan 13 gacha.  

Rivojlangan mamlakatlar qonunchiligiga korrupsiyaning oldini olish maqsadida davlat

 

 

 

 

 

 

 

 

mansabdorlarining korrupsiyaviy faoliyatga yo‘l qo‘ymaslik maqsadida qator taqiqlar, cheklov

 

 

 

 

 

 

 

 

 

va yo‘l-yo‘riqlar standartlari kiritilishidan tashqari yana maxsus “korrupsiyaviy bardoshlilikni

 

 

 

 

 

 

 

 

 

tekshirish” usuli ham joriy etilgan. 

O‘zbekistonda mustaqillik yillarida ba’zi mansabdorlarning tadbirkorlar va fermer

 

 

 

 

 

 

 

 

xo‘jaliklari mulklariga ta’magirlik ko‘zi bilan qarashi, bankdan kredit olishi yo‘liga sun’iy

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

to‘siqlar qo‘yishi zamirida korrupsiyaviy manfaatlar yotgan edi. Yoshlarning oliy ta’lim

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

---

muassasasi, tanlov yuqori bo‘lgan kollej va litseyga o‘qishga kirishida, talaba bo‘lgandan so‘ng

 

 

 

 

   

 

 

 

 

 

 

esa joriy, oraliq va yakuniy nazorat bo‘yicha zarur ballarni to‘plashida ayrim “ustoz”larning

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ta’magirligi negizida ham shu illat yashab keldi. Shuningdek, nufuzi va maoshi yuqori bo‘lgan

 

 

 

 

 

 

 

 

   

 

 

 

korxona-idoralarga ishga kirishda, yuqori mansab darajasiga ko‘tarilishda, turli tenderlarni

 

 

 

 

 

 

 

 

 

yutishda, xomashyo va boshqa resurslarni taqsimlashda korrupsiyaning xalq tilida “shapka” deb

 

   

 

 

 

 

 

 

 

 

ataluvchi ko‘rinishi urchiy boshladi. Ba’zan aholiga uy solish yoki foydalanish uchun yer

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

maydoni ajratish, davlat mulkini xususiylashtirish, faoliyat yuritish bo‘yicha litsenziya olish kabi

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

talab-ehtiyoji yuqori bo‘lgan sohalar ham o‘zini korrupsiya manbai o‘laroq namoyon etgani hech

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

kimga sir emas. 

To‘g‘ri, mustaqillik davrida korrupsiyani jilovlash va tugatish borasida birmuncha

 

 

 

 

 

 

 

 

 

islohotlar amalga oshirildi. 2008 yilda O‘zbekiston BMTning Korrupsiyaga qarshi

 

 

 

 

 

 

 

 

 

konvensiyasiga qo‘shildi. 2010 yilda Iqtisodiy hamkorlik va rivojlanish tashkilotining

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Korrupsiyaga qarshi kurashish tarmog‘i – Istanbul harakat dasturiga qo‘shildi. Xalqaro va milliy

 

 

 

   

 

 

 

 

   

 

huquq me’yorlariga asoslangan Korrupsiyaga qarshi kurashishning Milliy rejasi ishlab chiqildi.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Jinoyat va Jinoyat-protsessual kodekslarida korrupsiyani sodir qilgan va unda qatnashgan

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

shaxslarga nisbatan tegishli jazolar belgilandi. Shuningdek, Budjet va Bojxona kodekslari (yangi

 

 

 

 

 

 

   

 

 

 

tahrirda), “Huquqbuzarliklar profilaktikasi to‘g‘risida”, “Ijtimoiy sheriklik to‘g‘risida”,

 

 

 

 

 

 

 

“Tezkor-qidiruv faoliyati to‘g‘risida”, “Ichki ishlar organlari to‘g‘risida” kabi qonunlar qabul

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

qilindi. 

Korrupsiyaga

qarshi

kurashishning

huquqiy

asoslarini

takomillashtirish

va

 

 

 

 

 

 

 

demokratlashtirish maqsadida 2014 yilda qabul qilingan “Davlat hokimiyati va boshqaruvi

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

organlari faoliyatining ochiqligi to‘g‘risida”gi qonun esa axborotdan erkin foydalanish va bu

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

borada xalqaro standartlar me’yorlarini implementatsiya qilishda muhim qadam bo‘ldi. 

Taassufki, korrupsiyaga qarshi kurashishda bu ijtimoiy illatning tomirlarigacha yetib

 

 

 

 

 

 

 

 

 

borilmadi, oqibatda ko‘rilgan barcha chora-tadbirlar besamar ketdi. 

Mamlakatimizda korrupsiyaga qarshi ayovsiz kurash 2016 yilning oktabr oyidan

 

 

 

 

 

 

 

 

 

boshlandi. Shu yilning 14 oktabrida O‘zbekiston Prezidenti Shavkat Mirziyoevning

 

 

 

 

 

 

 

 

 

konstitutsiyaviy qonunchilik tashabbusi asosida “Korrupsiyaga qarshi kurashish to‘g‘risida”gi

 

 

 

 

 

 

 

 

qonun loyihasi Oliy Majlis tomonidan qabul qilindi, qonun 2017 yil 4 yanvardan boshlab kuchga

 

 

 

 

 

 

 

 

     

 

 

 

kirdi. Mazkur qonunda korrupsiyaga qarshi kurashish sohasidagi munosabatlarni to‘liq qonuniy

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

tartibga solish, davlat boshqaruvi organlari hamda fuqarolik jamiyati institutlarining

 

 

 

 

 

 

 

 

 

korrupsiyaga qarshi kurashi yuzasidan ko‘rayotgan chora-tadbirlar samaradorligini oshirish,

 

 

 

 

 

 

 

 

fuqarolarning huquqiy ongi va madaniyatini yuksaltirish orqali jamiyatda korrupsiyaga toqat

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

qilmaslik muhitini yaratish ko‘zda tutildi. 

Shuningdek, bu davrda korrupsiyaga qarshi kurashuvchi turli sub’ektlar faoliyatini

 

 

 

 

 

 

 

 

 

muvofiqlashtirib, ularning o‘zaro hamkorligini kuchaytirish maqsadida respublika idoralararo

 

 

 

 

 

 

 

 

komissiyasi tuzildi, uning tarkibiga davlat organlari vakillaridan tashqari tadbirkorlar, jamoat

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

birlashmalari va fuqarolik jamiyatining boshqa institutlari vakillari kiritildi. Umuman davlat

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

korrupsiyaga qarshi kurashni izchillik va qat’iyat bilan tashkil eta olishining huquqiy asoslari

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

yaratildi. 

Milliy qonunchilik hujjatlarini xalqaro standartlarga muvofiqlashtirish uchun ular muttasil

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ravishda takomillashtirib borildi. Chunonchi, korrupsiyaga doir jinoyatlar sub’ektlari doirasini

 

 

 

 

 

 

 

 

 

kengroq ifodalab beradigan qonunchilik asoslari shakllantirildi. Bundan tashqari, pora va’da

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

qilganlik yoki taklif etganlik, g‘ayriqonuniy tarzda boylik orttirganlik, ta’sir doirasini suiiste’mol

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

qilganlik uchun jinoiy javobgarlikni, shuningdek, sudyalar va deputatlarning xizmat rutbasidagi

 

 

 

 

 

   

 

 

 

immunitetini belgilovchi huquqiy asoslar ishlab chiqildi. 

“Elektron hukumat”ning korrupsiyani kamaytirishdagi roli e’tiborga olinib, uni boshqaruv

 

 

 

 

 

 

 

 

 

tizimiga keng joriy qilish boshlandi. Ayniqsa, davlat xizmatlaridan yuzdan ortig‘ini amalga

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

oshirish elektronlashtirish va yagona elektron davlat portalini yaratish vositasida bajarildi.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Keyingi vaqtda me’yoriy hujjatlarni korrupsiyaga qarshi ekspertizadan o‘tkazib borish an’anasi

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

shakllandi. Shuningdek, biznes sohasida ta’magirlikka sabab bo‘ladigan tartibsizliklarga chek

 

 

 

 

 

 

 

 

 

qo‘yish chora-tadbirlari ko‘rilmoqda. Jumladan, aksiyadorlik jamiyatlarida korporativ boshqaruv

 

 

 

 

 

 

 

 

---

tizimini joriy etish va ular samaradorligini oshirish yo‘l-yo‘riqlari belgilandi. Savdo-sanoat

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

palatasi “Biznes yuritish odobi kodeksi”ni qabul qildi. Ayni chog‘da, kichik va o‘rta biznesga

 

 

 

 

 

 

 

 

 

   

 

 

(xususiy korxonalarga) ichki nazorat tizimini barpo etishda ko‘maklashish chora-tadbirlari ishlab

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

chiqish va qabul qilish rejalari hozirlandi. 

O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017 yil 2 fevraldagi “Korrupsiyaga qarshi

 

 

 

 

   

 

 

 

kurashish to‘g‘risida”gi O‘zbekiston Respublikasi qonunining qoidalarini amalga oshirish

 

 

 

 

 

 

 

 

chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi qaroriga binoan Korrupsiyaga qarshi kurashish bo‘yicha

 

 

 

 

 

 

 

 

respublika idoralararo komissiyasi tuzildi. 

Qonunchilik asosida “2017-2018 yillarda korrupsiyaga qarshi kurash bo‘yicha Davlat

 

 

 

 

 

 

 

 

 

dasturi” tasdiqlandi, unda qo‘yilgan aksariyat vazifalar amalga oshirildi. 2018 yil 9 aprelda

 

 

 

 

 

 

 

 

 

   

 

O‘zbekiston Respublikasining “Davlat xaridlari to‘g‘risida”gi qonuni qabul qilindi. Mazkur

 

 

 

 

 

 

 

 

 

qonunning 12-moddasi “Korrupsiyaga yo‘l qo‘ymaslik prinsipi” deb nomlanib, unda “Xarid

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

qilish tartib-taomillarini tashkil etish va o‘tkazishga doir talablar davlat xaridlari sohasida

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

korrupsiyaga oid huquqbuzarliklarga yo‘l qo‘ymasligi kerak. Bunda korrupsiyaning oldini

 

 

 

 

 

 

 

 

 

olishga qaratilgan chora-tadbirlar ustuvor bo‘ladi”, degan qoida belgilandi. Shuningdek, mazkur

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

qonun kuchi bilan bu sohada davlat xizmati ko‘rsatishning shaffof tizimi shakllantirildi. 

Prezident Shavkat Mirziyoevning korrupsiyaga qarshi kurash sohasidagi amalga oshirgan

 

 

 

 

 

 

 

 

 

islohotlari – barcha davlat boshqaruvi organlarining ochiqligini ta’minlash, bu organlarning

   

 

 

 

 

 

 

 

 

asosiy yo‘nalish sifatida xalq xizmatini qilish sifatida belgilab qo‘yilishi, sud va huquqni himoya

 

 

 

 

 

 

 

 

 

   

 

 

qilish organlarining xalq oldida mas’ulligi va hisob berib borish prinsiplarini o‘rnatilishi,

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

tadbirkorlik rivojlanishidmiz bu jirkanch illatga murosasiz bo‘lmas ekan, ta’sirchan jamoatchilik

 

   

 

 

 

 

 

 

 

nazoratini o‘rnatmas ekan, bu baloga qarshi samarali kurashni tashkil eta olmaymiz. Bu illat

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

bilan nafaqat huquqni muhofaza qiluvchi idoralar, balki har bir jamoa jiddiy kurashishi kerak.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Shuning uchun har bir davlat idorasida jamoatchilik tomonidan nazorat qilinadigan korrupsiyaga

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

qarshi kurashish bo‘yicha o‘z ichki dasturlari bo‘lishi shart”. 

Xalq tilida soddagina qilib - poraxo‘rlik, keng ma'noda korrupsiya, deb ataluvchi hodisa

 

 

 

   

 

 

 

 

 

 

 

barcha islohotlar ildiziga bolta urarkan, uni keltirib chiqaruvchi sabab va qarshi kurash

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

choralarini tahlil etamiz.