6- ma’ruza Parchin mixli birikmalar. Turlari, qo’llanilishi. Parchin mixli choklarni hisoblash. Tig’izlik asosidagi birikmalarni hisob­lash. Yelimli va kavsharli birikmalar

Tig’izlik asosidagi birikmalar

Sirtlari silindrik bo’lgan ikki detalni boltlar, shponkalarni qo’llamasdan tig’izlik - o’zaro manfiy tirqish hisobiga yetarli darajada mahkam biriktirish mumkin. Bu usuldan, ko’pincha, dumalash podshipniklarini valga o’rnatishda va shunga o’xshash boshqa hollarda foydalaniladi. Buning uchun valning diametri podshipnikda (yoki boshqa detalda) val uchun mo’ljallangan teshik diametridan N qadar kattaroq qilib tayyorlanadi. Masalan, val -diametri B va teshik diametri A bo’lsa (5-rasm), u holda B>A yoki B-A= N bo’lishi kerak. Ana shunday qilib tayyorlangan detallarning biri ikkinchisiga biror usulda o’rnatilsa, ular orasidagi N tig’izlik hisobiga detallar o’zaro mahkam birikadi.

• 5-rasm. Detallarni tig’izlik hisobiga biriktirish

• Natijada elastik va plastik deformasiya tufayli o’tqazish sirtlari diametri d umumiy bo’ladi. Bunda o’tqazish sirtlarida solishtirma bosim p va ishqalanish kuchi hosil bo’ladi. Ishqalanish kuchlari birikmaning qo’zg’almasligini ta’minlaydi va burovch moment hamda o’q bo’yicha yo’nalgan kuchlarni qabul qilish imkonini beradi. Muhandislik amaliyotida bunday birikmalar pressli birikmalar deb nomlanadi.
• Tabiiyki, bunday hollarda birikma hosil qilish uchun valni mo’ljallangan joyga o’rnatish oson bo’lmaydi. Buning uchun quyidagi usullarning biridan: presslab o’rnatish, teshikli detalni qizdirish yoki valni sovitish usulidan foydalaniladi.

• Afzalligi: soddaligi va texnologikligi, yani bu birikmaning tannarxi pastligini ta’minlaydi va keng qo’llanilish imkonini beradi; detallarning yaxshi markazlashishi va yuklamaning butun o’tqazish sirti bo’yicha taqsimlanishi presslangan birikmalarni zamonaviy yuqori tezlikli mashinalarda qo’llash imkonini beradi.
• Kamchiligi: ishqalanish koeffisiyenti qiymati va tig’izlikning keng yoyilishi; ishchi haroratning birikma mustahkamligiga ta’siri; detallarda yuqori kuchlanishlar jamlaninshi mavjudligi va bosim konsentrasiyasi natijasida teshik chetlarida toliqishga qarshiliknning kamayishidir.
• Presslash orqali val bilan tishli g’ildiraklar, maxoviklar, dumalash podshipniklari, elektrodvigateller rotori, turbinalar diski va x.k. biriktiriladi. Bundan tashqari tirsakli vallarni va chervyakli g’ildiragini ham presslab tayyorlanadi.

•