5A311001 – “Texnologik jarayonlar va ishlab chiqarishni avtomatlashtirish”

Saqlash jarayoni texnologik parametrlarining nazariy asoslari.

Neftni qayta ishlash korxonalarida neftni saqlash rezervuarlarda olib boriladi. Saqla nayotgan neftning texnologik parametrlari yani, bosim, harorat, qovushqoqlik, rezervuardagi neftning satxi, shtutserdan oqayotgan neftning oqim tezligi kabi parametrlarning nazariy asoslarini bilish muhim hisoblanadi. Ko’pgina texnologik jarayonlarda bo’lgani kabi neftni saqlash jarayonida ham harorat muxim texnologik parameter sifatida ro’l o’ynaydi. Harorat (Temperatura) (lotincha temperatura - kerakli aralashma, o'rtacha holat) moddaning holatini issiq-sovuqligini tavsiflaydigan fizik kattalik.
Harorat - bu jismni tashkil qiluvchi elementar zarralar (atom va molekulalar)ning xarakati kinetik energiyasining oʻrta statistik intensivligini ifodalovchi fizik kattalik. Xarorat birligi sifatida Kelvin gradusi qabul qilingan. SI birliklar tizimida 1K suvning uchlanma nuqtasi termodinamik xaroratining 1/273.16 qismiga teng deb qabul qilingan. Shuningdek Kelvin gradusini mutloq nol xarorat xam deb yuritiladi. Chunki 0 K da xar qanday moddada molekulyar xarakat toʻxtaydi. Texnikada esa Kelvin shkalasidan tashqari Tselsiy shkalasi xam keng qoʻllaniladi. Tselsiy shkalasi suvning qaynash va muzlash xaroratlariga asoslangan.
Haroratni o‘lchash asbobi ishlash printsipiga qarab quyidagi guruhlarga bo‘linadi:
1. Kengayish termometrlari. Bu termometrlar harorat o‘zgarishi bilan suyuqlik yoki qattiq jismlar hajmining yoxud chiziqli o‘lchamlarining o‘zgarishiga asoslangan;
2. Manometrik termometrlar. Bu asboblar moddalar hajmi o‘zgarmas bo‘lganda harorat o‘zgarishi bilan bosimning o‘zgarishiga asoslangan;
3. Harorat ta’sirida o‘zgargan termoelektr yurituvchi kuchning o‘zgarishiga asoslanan termoelektr termometrlar;
4. O‘tkazgich va yarim o‘tkazgichlarning harorati o‘zgarishi sababli elektr qarshilikning o‘zgarishiga asoslangan qarshilik termometrlari;
5. Nurlanish termometrlari. Ular orasida eng ko‘p tarqalganlari; a) optik pirometrlar - issiq jismning ravshanligini o‘lchash asbobi; b) rangli pirometrlar (spektral nisbat pirometrlari) - jismning issiqlikdan nurlanish spektridagi energiyaning taqsimlanishini o‘lchashga asoslangan; v) radiasion pirometrlar - issiq jism nurlanishining quvvatini o‘zgarishiga asoslangan. Nurlanish termometrlari harorat kontaktsiz o‘lchash usuli hisoblanadi. Eng qulay, aniq va ishonchli o‘lchash usullari - haroratning birlamchi datchiklari sifatida qarshilik termoo‘zgartkichi va termoelektr o‘zgartkichlardan foydalanadigan kontaktli usullari hisoblanadi.