5-Tema. Jatiw sharayati ha`mde jer asti suwi jatiw sharayati darya suwlari menen baylanislilig`in burg`ilaw quduqlari mag`liwmatlar tiykarinda kesim duziw

Geologik kartalar mazmun tárepinen stratigrafik (taw jınısların jasını

sáwlelendiriwshi) hám litologik (taw jınıslarınıń quramın sáwlelendiriwshi) túrlerge
bólinedi. Eger kartalarda tarqalǵan taw jınıslarınıń jası hám quramı birgelikte
suwretlansa onı geologo-litologik kartalar dep júritiledi. Jerlerdi injenergeologik sharayatın kórsetiwshi injener-geologik kartalar, jer kartalar, jer
qabıǵınıń dúzilisin (strukturasın ) sáwlelendiriwshi tektonik kartalar hám
basqalar da geologik kartalar qatlamına kiredi.
Geologik kartalar topografikalıq tiykarda geologik s'yomka nátiyjelerinen
paydalanıp dúziledi.
Geologik s'yomka processinde hár qıylı taw jınıslarınıń jer júzine shıqqan
jayları (tábiy ashılmalar) uyreniledi. Hár bir tábiy ashılmada taw jınıslarınıń
jatıw sharayatı, jatıw elementleri, petrografik atı, quramı, tarqalıw shegaraları
uyreniledi, olardan úlgiler alınadı hám shártli belgilerde topografikalıq kartaǵa
túsiriledi. Atız jumısları dawamında alınǵan maǵlıwmatlardı analiz qılıw hám qayta
islew jolı menen rayondıń geologik kartası dúziledi. Ádetde tawlıq rayonlar
ushın túpkilikli taw jınıslarınıń kartası dúziledi. Sebebi ol jaǵdayda túpkilikli taw jınısların
qoplovchi tórtlamchi dáwir yotqiziqlarinin` kartası dúziledi.
Geologik kartalarda tegis sızıqlar menen túrli quram daǵı hám jas daǵı taw
jınıslarınıń shegarası, reńler hám indekslerde (belgiler) taw jınıslarınıń jası
(geoxronologik kesteden paydalanıp ), shtrixovkalarda taw jınıslarınıń quramı
kórsetiledi.

Dárya oypatlıqsınıń tómengi bólegi tegisliklerinde jer astı suwi-

dıń qáliplesiwi. Ózbekstan tómen tegislikleriniń suwǵarılatuǵın
jerleriniń tiykarǵı muǵdarı dárya oypatlıqlarında jaylasqan. Bulman -
larda dárya ózenleri, tawlararo egilmalardan ayrıqsha túrde,
grunt suw larini támiyinleytuǵın tiykarǵı derek esaplanadı. Bul jara-
qaptal oypatlıqlardıń delta bóleginde bulmanlardıń fizikalıq-geografiyalıq hám
geo logik dúzılıw sharayatına kóre keskin rawajlanǵan.
Fizikalıq-geografiyalıq noqatyi názerden bul jerler suwǵarıw ushın
paydalanatuǵın ishki kontinental rayonǵa kiredi.
Geologik noqatyi názerden bul suwǵarılatuǵın jerler tınıq al-
lyuvial, kól, eloviy taw jınısları keń tarqalǵan rayonlardı tashkil
etedi. Amudarya deltasida bul jınıslar ózgermegen hám por taw
jınısları ústinde jatadı.
Tábiy halda dáryadan támiyinlenetuǵın tábiy-tariyxıy rawaj tap -
gan jer astı suwiga suwǵarılatuǵın rayonlarda irrigatsiya tórinen
hám suwǵarılatuǵın maydanlarda shimilgan suw qosıladı. Dar-
yolarnin` delta bólimlerinde tawlararo egilmalardan ayrıqsha usıl -
de maydan boylap hám sızıqlı sizilish jerdiń geologofatsial tu-
zilishiga salıstırǵanda ózgeriwshen boladı. Irrigatsion kanallardıń
tubi hám yonbag'ri kolmatatsiya bolıp qalıwına qaray, birpara uchast-
kalarda sizilish tezligi ózgeriwshen boladı. Tawlararo egilma-
lardan ayrıqsha túrde oypatlıqlardıń delta hám oypatlıq bólegine
jer astı suwinin` oqib keliwi joq dárejede boladı hám jer os-
ti suwinin` támiyinleniwi joq dárejede boladı. Geologik duzılislerine kóre jer astından kóteriletuǵın suw da joq jıra -
jada boladı.
Atmosfera jawınlarınıń jer astı suwini támiyinlew dárejesi
pútkil tabıs muǵdarınıń 8-10% ni hám jıllıq jawın muǵdarınıń
13-15% ni quraydı. Ózbekstanda dáryalardı tómen oypatlıqlarǵa Zarafshon, Qashqadárya, Amudaryanıń Sarıamisholdi, áyyemgi (Xorezm) hám házirgi deltalari, Buxara oazisi kiredi.