5 ta ijodiy insho yozish

---

5 ta ijodiy insho yozish 
Reja: 
 
1.
 
Insho ijodiy mehnat
2.
 
Insho turlari 
3.
 
Epigraf va xotima 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

“Insho”arabcha so’z bo’lib, uning ma’nosi “yaratish”, “bino qilish” , “qurish”, 
“boshlash” demakdir. Tilimizda bu so’zning ma’nosi ancha torayib,asosan , 
o’quvchi va talabalar tomonidan yoziladigan ijodiy yozma ish ma’nosida 
qo’llanadi. 
Insho o’quvchining malum bir mavzuni mustaqil ravishda ochib bera olish, o’z 
fikirlarini yozma shaklda to’g’ri, ravon, savodli bayon qila olish ko’nikma va 
malakalarini, shu mavzu bo’yicha bilimlarini namoish etuvchi ijodiy matn – kichik 
bir asardir. Yozuvchi va shoir, olim va muxbir o’zi yozadigan asar, ilmiy ish, 
maqolaga katta ma’suliyat bilan qaragani kabi o’quvchi ham insho yozishdan oldin 
unga har tomonlama tayyorlanishi lozim. Zero insho o’quvchi ma’naviyati va 
marifati ko’zgusidir. Unda o’quvchining bilimlari, his-tuyg’ulari,fikrlarini bayon 
etish ko’nikma va malakalari o’z aksini topadi. 
Insho asosan 3 turlidir 
1.
Adabiy insho; 
2.
Adabiy-ijodiy insho 
3.
Erkin insho 
Inshoning har bir turi o’z shakliy va mazmuniy xususiyatlariga ega. 
Bizga birinchi sinfdan tanish bo’lgan oddiy yozma tasvirlar, rasm asosidagi 
hikoya turli xil maktublar ham inshoga o’xshaydi.Lekin ularni tom ma’noda insho 
deb bo’lmaydi. Chunki bunday yozma ishlarda o’quvchining mustaqilligi va 
ijodiyligi chegaralangan bo’ladi.
Muayyan badiiy asar yoki undagi qahramonlar haqidagi insho adabiy inshodir. 
Bunday inshoda biror asar yoki qahramonlartaqdiri tahlil qilinadi. 
Adabiy-ijodiy inshoda biror badiiy asar va unda ishtirok etuvchi qahramonlar 
taqdirini tahlil qilishda o’quvchi o’z mustaqil fikri bilan yondoshadi. Ya’ni adabiy-

---

ijodiy inshoda ijodiy fikrlashga katta etibor beriladi. Bu insho turining adabiy 
inshodan farqi ham ana shunda. 
O’quvchining ma’lum bir mavzuga oid bilimlari, axloqiy-tarbiyaviy, ijtimoiy 
siyosiy dunyoqarashi, fikr mulohazalarini aks etuvchi insholar erkin insholardir. 
Erkin insholarda o’quvchining bir mavzu bo’yicha turli fanlardan olgan bilimlari 
va uning shaxsiy ta’sutotlari birgalikda ifodalanadi. 
Adabiyot, ona tili, tarix, geografiya, biologiya fanlari bilan aloqador erkin insho 
mavzularini shakillantiring. Ulardan birining muassal rejasini tuzing. 
Insholar yozish qobiliyati nafaqat maktabda yaxshi baholar olish, balki shaxsning 
umumiy ijodiy rivojlanishi uchun ham muhim ahamiyatga ega. Biroq, ona tili va 
adabiyoti darslarida bolaga yaxshi insho yozish qoidalarini o’rgatishning imkoni 
yo’q. Ushbu ko’nikmani shakllantirish uchun ota-onalar va o’qituvchilar o’ziga 
xos usulda yo’l tutishlari kerak. Darslarda bolalarga mavzuni ajratish, reja tuzish, 
kompozitsiyaga amal qilish va hokazolar haqida so’zlanishi mumkin. Biroq, 
o’qituvchilar eng asosiy narsa – badiiy qimmatga ega matnni qanday hosil qilish 
haqida hech narsa aytmaydilar. Bunday ko’nikmalarni takomillashtirish bo’yicha 
o’z-o’zidan yuzaga kelgan uslublar esa mutlaqo samarasizdir. Masalan, bir 
tadqiqotda aytilishicha, inshoni tekshirish vaqtida o’qituvchi unda qoldiradigan 
tuzatishlar va qaydlar vazifasini bajarmaydi va o’quvchilar shunchaki ularga 
ahamiyat bermaydi. Biroq, bu ota-onalar va o’qituvchilar umuman kuchsiz degani 
emas. Yozuvchilik ko’nikmalarini shakllantirishga turli omillar ta’sir qiladi va 
ularni yodda tutgan holda bolaga o’zining ijodiy usulini topishda yordam 
berishingiz mumkin. 1. Qiziqish Bu insholarni yozish bilan birga, faoliyatning 
istalgan boshqa turida ham muvaffaqiyatga erishishning kalitidir. Agar odam 
qilayotgan ishiga qiziqish bildirsa, ko’nikma o’z-o’zidan hosil bo’ladi. Bunda gap 
manfaatli qiziqish haqida borayotgani yo’q. Faoliyat jarayonining o’zi shaxs 
tomonidan ahamiyatli va qiziqarli sifatida baholanishi kerak. Xususan, bu bolada 
ijod, o’z fikrini bayon etish, intellektual mehnat asosiy o’rinlarni egallaydigan 
ma’lum qadriyatlar tizimini tarbiyalashni nazarda tutadi. Insho — shunchaki fikrlar 

---

bayoni emas. U ijodiy faollik natijasidir. Bolada yozuvchilik san’atiga nisbatan 
ehtirom tarbiyalanishi zarur, buyuk adiblar u uchun hurmatga loyiq namunaga 
aylanishi kerak. Eng asosiysi – bola ular nima uchun hurmat qozonganini tushunib 
yetishi lozim. Ya’ni, u adabiyotning estetik qadrini, til go’zalligini anglashi zarur. 
Masalan, tadqiqotlarda ta’kidlanishicha, o’quvchiga bitta uzun gap bir nechta 
qisqalariga nisbatan chiroyliroq eshitilishini ko’rsatish muhim. Unga gaplarni 
birlashtirish, bunga qanday vositalar orqali erishish mumkinligini o’rgatish kerak. 
Tilning boshqa badiiy jihatlari ham huddi shunga bog’liq.
2. Adabiyotga nisbatan hurmat Buning uchun bola, albatta, mutolaa qilishi kerak. 
Biroq, bu uni maktab dasturini to’liq o’zlashtirishga majburlash degani emas – 
ko’pincha bunday usul aks ta’sir ko’rsatadi. Ko’pchilik odam qancha ko’p o’qisa, 
shuncha yaxshi yoza oladi, deya xato fikr yuritadi. Bu mutlaqo noto’g’ri. Hattoki 
so’zlar lug’atini boytishi nuqtai nazaridan ham: yangi so’zlar faol nutqdan o’rin 
olishi uchun ularni doim ishlatish kerak. Faol nutqni boyitish uchun yangi so’zlarni 
taqdim etish va ularni inshoda qo’llash vazifasidan iborat usul samaraliroq bo’ladi. 
Adabiyot “yuklangan vazifa” bo’lgani uchun o’qilishi kerak emas. Maktab dasturi 
mumtoz adiblar asarlarini sifat emas, balki son jihatidan o’rganishga qaratilgan. 
Odamda asarga nisbatan qiziqish va uning badiiy qadri tushunchasi paydo bo’lishi 
uchun tashqaridan bosim o’tkazilmasligi kerak. Yakka tartibdagi yondashuv ancha 
samaraliroq bo’ladi: bolaga qaysi janr yoqishini aniqlash va shu yo’nalishga urg’u 
berish. Masalan, unga fantastika yoqsa-da, darslarda esa u hech qiziqmaydigan 
Abdulla Qodiriy o’tilayotgan bo’lsa, uning qiziqishlaridan kelib chiqib adabiyot 
olamini ochib berish eng to’g’ri yo’l bo’ladi, misol uchun, bolaga Gibson yoki 
Lem kabi ilmiy fantastika mumtoz asarlarini taklif qilish, ushbu kitoblarda 
ko’tarilgan muammolarni muhokama qilish, unga mustaqil fikrini bildirish va 
qiziqarli mavzularda muloqot qilish imkonini berish.
3. Fikrlashga rag’batlantirish Small girl thought about lessons Albatta, bu maktab 
dasturini unutish kerak degani emas: unga nisbatan ham o’qituvchilik usullari 
yordamida ma’lum qiziqish uyg’otish mumkin. Bizning maktabda hamma adabiyot 

---

darsini juda yaxshi ko’rardi, chunki o’qituvchimiz darslarni har doim darsliklarga 
murojaat qilmay o’tardi. U birgina asarning o’zisha deyarli butun chorakni 
bag’ishlashi mumkin edi. Lekin, asarni shu qadar puxta o’rgatardiki, muhokama 
jarayoniga barcha jalb etilardi. U tanqidiy “standartlarga” qarama-qarshi bo’lgan 
o’z nuqtai-nazarini aytib, bizni muhokamaga undardi. Insho yozishda standart 
qadamlar mavjud: mavzuni tanlash; reja tuzish; mavzu taqdimoti ko’rsatilgan 
kirishni yozish; inshoning asosiy qismini yozish; xulosali yakuniy qism. Bu 
istalgan insho ustida ishlashning mantiqli tuzilishi bo’lib, u aslida to’g’ri va ketma-
ket fikrlashni aks ettiradi. Uni o’rganish kerak, ammo uni asos qilib olish shart 
emas. Bolani quruq abzatslarni qaytarishga majburlash, ijodiy energiyasini 
jilovlash, begona qoidalar bo’yicha o’ynashga majburlash orqali unda qiziqish 
uyg’otish qiyin kechadi. Aksincha, bola o’zini qiziqtiradigan mavzuda 
cheklovlarsiz o’z fikrini bildirish erkinligi va so’zlash imkoniyatiga ega bo’lsa, bu 
ish samaraliroq kechadi. Inshoni yozish jarayonida esa, Siz uni tuzatishingiz yoki 
matnni yaxshiroq tuzish bo’yicha maslahatlar berishingiz mumkin. Bola tuzilishni 
o’zlashtiradi, ammo buni shaxsiy tajribasida o’rganadi.
4. Kattalarga taqlid Tadqiqotlarda qayd etilishicha, amalda keng tarqalgan usul – 
o’quvchini qog’oz bilan yolg’iz qoldirib, so’ngra tayyor natijaga tuzatishlar 
kiritishga qaraganda insho yozish jarayonining to’liq monitoring qilinishi, 
o’quvchiga real vaqt rejimida ko’mak berish yaxshiroq samara beradi. Siz 
bolangizni huddi kattalardek fikrlash va so’zlashga o’rgatmoqchisiz. Ishoning, 
uning o’zi ham shuni o’rganishni istaydi. Lekin, bunga erishish uchun Sizning 
fikrlashingiz doim uning fikrlashiga tutashgan bo’lishi kerak. Ko’pincha odamlar 
avval o’zlarini ma’lum obrazga o’xshatib, keyingina uning sifatlariga ega 
bo’ladilar. Xususan, badiiy maktabni a’lo baholarga bitirgan odam “Men iste’dodli 
rassomman” deb o’ylaydi. Va, ancha yillik tajribadan so’ng, keyingchalik uning 
suratlari yoshligida o’zini loyiq deb topgan maqomga mos kela boshlaydi. Har bir 
bola katta bo’lishni istaydi. Agar unga katta bo’lish – noodatiy fikrlash va fikrlarini 
chiroyli bayon etishni bilish ekanligini uqtira olsangiz, bola muvofiq ravishda o’sib 
boradi. Buning uchun insholar dastavval Siz bilan birga yozilishi kerak. 5. Doimiy 

---

amaliyot Umuman olganda, fikrlarini tushunarli ravishda bayon etishga o’rganish 
uchun mana shu bandning o’zi ham yetarli. Agar odam nimanidir muntazam 
ravishda bajarsa, vaqt o’tgani sayin uning ishi takomillashib boraveradi. Hattoki, 
yozishni umuman istamasa-da, ammo uy vazifasini bajarish ustidan qat’iy nazorat 
va doimiy amaliyot natijasida bola insholarni yoza olishi va yaxshi baholar olishi 
mumkin. Biroq, bunday yondashuvdan qanday ma’no va qurbonlik kutiladi? 
Maktabda kimyo fanidan uch baho olgan aksariyat odamlar hayotlarida biron 
martta ham o’zlarini bolalikdagi bekorchiliklari uchun koyimagan bo’lsalar kerak. 
Chunki, ularga kimyoning baribir keragi bo’lmasdi. Maktabdagi baho hayotdagi 
muvaffaqiyat ko’rsatkichi emas. Hech qachon bolaga buning aksini aytmang, 
yo’qsa u kelajakda shaxsiy ijodiy energiyasini topa olmay, sun’iy, boshqalar 
tomonidan yaratilgan maqsadlarga intiladi. 
 
insho nima? 
ko'pchilik insho oddiy insho deb o'ylashadi. biroq, bu unday emas. 
insho nasriy adabiy janr. frantsuz tilidan tarjima qilingan "insho" yoki "rasm" 
degan ma'noni anglatadi. insho muallifning individual tajribalarini, muayyan 
masalaga bo'lgan qarashlarini aks ettiradi. u aniq bir savolga to'liq javob bermaydi, 
lekin o'z fikrini yoki taassurotini aks ettiradi. 
inshoni yozishda mantiq mukammal rivojlanadi, o'z fikringizni isbotlash, 
ma'lumotni to'g'ri taqdim etish qobiliyati. taqdimot uslubi ko'proq suhbatdir. 
insholar insholari 
inshoni to'g'ri yozish uchun uni boshqa janrlardan ajratib turadigan xususiyatlarni 
hisobga olish kerak. 
inshoning asosiy xususiyatlari: 

---

1.
muammoni o'z ichiga olgan va o'quvchini fikrlashga undaydigan aniq bir tor 
mavzuning mavjudligi. 
2.
subyektiv mualliflik pozitsiyasi. insho muallifning mavjud muammoga 
bo'lgan qarashlari, dunyoga munosabati, nutqi va fikrlashi bilan ajralib turadi. 
3.
so'zlashuv uslubi. murakkab so'zlar, juda uzun bo'lgan jumlalardan qochish 
kerak. o'quvchi bilan aloqa o'rnatish uchun qat'iy uslubni saqlash muhimdir. 
inshoni haddan tashqari yaroqsiz matnga aylantirgan holda, uni haddan 
oshirmaslik juda muhimdir. matnga to'g'ri, emotsional rang qisqa, sodda va 
aniq jumlalar, jumlalarda turli xil intonatsiyalardan foydalanish orqali beriladi. 
4.
muammoni batafsil tahlil qilish. o'z nuqtai nazaringizni faktlarga asoslangan 
holda asoslab berishingiz kerak. 
5.
nisbiy qisqarish. hech qanday sahifa cheklovlari yo'q, ammo insho kichik. 
6.
bepul qurish. insho taqdimotning o'ziga xos xususiyatiga ega, u biron bir 
aniq doiraga mos kelmaydi. qurilish muammoni turli tomonlardan ko'rib 
chiqishga harakat qilib, muallif o'zi rioya qiladigan o'z mantig'iga bo'ysunadi. 
7.
taqdimot mantig'i. tarkib erkin bo'lishiga qaramay, insho ichki birdamlikka, 
muallifning o'z fikrini ifoda etuvchi bayonotlariga muvofiq bo'lishi kerak. 
shunday qilib, insho hikoyaning o'ziga xos uslubi bilan ajralib turadi, uning 
maqsadi o'quvchini fikrlashga undashdir. muallif o'z nuqtai nazarini ta'kidlamaydi, 
balki go'yo o'quvchini mulohaza yuritishga va muhokama qilishga taklif qiladi. 
mavzuni qanday tanlash kerak 
agar siz ulardan birini tanlashingiz mumkin bo'lgan mavzular ro'yxati bo'lmasa, 
ammo faqat umumiy yo'nalish berilgan bo'lsa, inshoning qaysi auditoriyasi uchun 
mo'ljallanganligini hisobga olishingiz kerak. variantlar har xil bo'lishi mumkin: 
universitet o'qituvchisi, komissiya, adabiy hamjamiyat, ish beruvchi. agar 
o'qituvchi uchun insho yozilgan bo'lsa, unda qaysi fazilatlar baholanishi haqida 
o'ylashingiz kerak. shundan kelib chiqqan holda, mavzuni tanlab olish kerak, 

---

shunda tekshiruvchidan muallifdan kutadigan qobiliyatlarni ko'rsatish mumkin: 
o'ziga xoslik, jumlalarni mantiqiy tuzish qobiliyati, savodxonlik, professional 
fazilatlar va boshqalar. 
taqdim etilgan ro'yxatdan insho yozish mavzusini tanlashda siz ma'lum bilimlar, 
mulohazalar yoki shunchaki kuchli qiziqish mavjud bo'lgan birini tanlashingiz 
kerak. 
agar insho ish beruvchiga qaratilgan bo'lsa, unda inshoning mavzusi ham, 
mazmuni ham muallifning fe'l-atvori, samimiyligi, o'ziga xosligi, insoniyligi va 
shaxsiyati aks etishi maqsadga muvofiqdir. 
insho nima 
insho - bu muayyan bir masala yoki masala bo'yicha individual taassurotlar va 
fikrlarni ifoda etuvchi va aniq yoki to'liq talqin qilinishini talab qilmaydigan, 
kichik hajmdagi va erkin kompozitsiyadan iborat nasriy kompozitsiyadir. bu 
muallifning o'z nuqtai nazarini ifoda etishini, munozara mavzusiga subyektiv 
shaxsiy baho berishni o'z ichiga oladi, materialni nostandart (ijodiy), original 
yoritishga imkon beradi. 
inshoning maqsadi mustaqil ijodiy fikrlash va o'z fikrlaringizni yozib yozish kabi 
ko'nikmalarni rivojlantirishdir. 
insho yozish muallifga fikrlarni aniq va to'g'ri shakllantirishni o'rganishni, 
ma'lumotlarning 
tuzilishini, 
asosiy 
tushunchalarni 
ishlatishni, 
nedensel 
munosabatlarni ta'kidlashni, tajribani tegishli misollar bilan tasvirlashni va o'z 
xulosalarini asoslashni o'rganishga imkon beradi. 
insho yozish bosqichlari 
inshoning mavzusiga qaror qiling: u, avvalambor, siz uchun qiziqarli bo'lishi 
kerak. bundan tashqari, mavzuni tanlashda, siz o'zingizning pozitsiyangizning 

---

dalillari va dalillarini to'plashingizga ishonch hosil qiling. sabab munosabatlari va 
hikoyalar mantig'iga ko'ra insho rejasini tuzing. 
kamchiliklari va kamchiliklarini ko'rib chiqing. dalillar sifatida mantiqiy to'g'ri 
xulosalar, tarixiy faktlardan foydalaniladi. odatda, insho 2-3 ta dalil beradi. 
insho uslubini tanlang: ko'pincha jurnalistik yoki ilmiy uslubda yozish tavsiya 
etiladi. 
qadam 1. kontekst to'g'risida qaror qabul qiling. 
agar insho sizga berilgan bo'lsa, unda siz uchun ba'zi parametrlar aniqlanadi: bu 
inshoning uzunligi, muqova sahifasining formati, maqsadli auditoriya (masalan, 
o'qituvchi, qabul komissiyasi, veb-sayt o'quvchilari). sizga qanday shartlar 
qo'yganingiz muhim emas, ularga rioya qiling. inshoning asosiy g'oyasi nimaga 
qaratilishi kerak. 
2-qadam. mavzuni tanlang. 
ehtimol, mavzu siz uchun tanlanadi, lekin agar bo'lmasa, unda biron bir 
ko'ngilochar yoki yaxshiroq narsani tanlashga harakat qiling, sizning ehtirosingiz 
nima. keyin insho yozish osonroq bo'ladi. bundan tashqari, siz mutlaqo rozi 
bo'lmagan mavzuni tanlashingiz mumkin, unga qarshi yozing, chunki keyin 
o'zingizning argumentlaringizda "yoriqlar" ni yaxshiroq ko'rishingiz mumkin. siz 
shuningdek asosiy tezis to'g'risida qaror qabul qilishingiz mumkin, ammo bu 
sizning inshoning qoqintiradigan joyiga aylanmasligi kerak, chunki istalgan vaqtda 
mavzuni bitta g'oyadan ham ko'proq kengaytirishingiz mumkin. tezis - bu 
o'zingizning inshoda isbotlashga yoki izohlashga harakat qilayotgan narsadir. buni 
bitta jumladan ortiq bo'lmaslikka harakat qiling va inshoda aytilganlarning 
hammasini o'z ichiga oling. 
qadam 3. ma'lumot to'plang. 

---

tezisni dalil bilan isbotlash uchun sizga ilmiy haqiqat to'g'risida yozayotganligingiz 
yoki bu faqat sizning shaxsiy kuzatishlaringiz to'g'risida ma'lumot kerak. faktlar 
qaysi ma'lumotlardan kelib chiqqaniga e'tibor bering. sizning nuqtai nazaringizni 
rad etadigan dalillar va bayonotlarni e'tiborsiz qoldirmang. yaxshi insho muallifi 
tezisini qo'llab-quvvatlash uchun har doim sabab topadi. 
4-qadam. inshoni rejalashtiring. 
endi sizning asosiy fikringizni dalillar bilan mustahkamlash vaqti keldi. siz 
to'plagan barcha ma'lumotlarni diqqat bilan tahlil qiling. asosiy printsiplar va 
kuzatuvlarni ko'ryapsizmi? yozayotganda kuzatadigan aqliy xaritani yaratishga 
harakat qiling. qisqa reja tuzing, inshoning tuzilishini tartibga solish uchun 
paragraflar sarlavhalarini tuzing. 
qadam 5. avval asosiy tanani yozing. 
matn tezisini kuchaytirishga yordam beradigan uchta asosiy g'oyani aniqlang. har 
bir nuqtai nazar dalillar, misollar va dalillar bilan qo'llab-quvvatlanishi kerak. qisqa 
inshoda har bir paragraf bitta fikrni qamrab olishi kerak. uzunroqlarida, nuqtai 
nazarni asoslash uchun butun sahifa talab qilinishi mumkin. o'zingizning 
rejangizga rioya qiling, jumlalarni mantiqiy tartibda, boshqasidan boshqasiga 
ajrating. barcha asosiy fikrlarni bayon qilganingizdan so'ng, barcha bo'laklarni 
bog'lovchi jumlalar bilan bog'lang. 
6-qadam. xulosa yozing. 
asosiy g'oyalaringizni umumlashtirib, o'quvchiga ularni rivojlantirish uchun 
yo'nalishni taklif qiling. tezisdan qanday xulosalar chiqarish mumkin? qanday 
savollar javobsiz qoldi? bu har qanday yangi ma'lumotni taqdim etish uchun joy 
emas, shunchaki kengroq istiqboldan foydalanib, muhokama qilgan narsalarni 
"qayta tayyorlash". 
7-qadam. kirish so'zini yozing. 

---

endi siz asosiy qismni va xulosani yozganingizdan so'ng, siz nima haqida 
yozishingizni o'quvchiga tushuntirishga yaxshiroqdir. asosiy tafsilotlarda tezis 
bayonini tushuntiring va uni qanday isbotlashingiz mumkin. aniq iboralarni 
ishlatmang: "bu nima haqida insho ..." yoki "ushbu inshoning mavzusi ..." yoki 
"endi men buni ko'rsataman ...". umumiy gapdan boshlang, savol yoki muammo 
bilan zaxiralang, so'ngra tezis va nuqtai nazaringizni qisqacha ko'rib chiqing. 
uzoq insholar uchun ba'zan mavzuni kengroq tavsiflash bilan boshlaganingizda va 
uni asta-sekin matnning asosiy g'oyasigacha qisqartirganingizda "inverted 
piramida" tushunchasidan foydalanish foydali bo'lishi mumkin. 
8. qadamni o'qing. 
endi matnlar va grammatik xatolar haqida tashvishlanmang. biroz vaqtdan keyin 
matnni qaytarish va tuzatish uchun ularni tanlang. boshidan oxirigacha insho oling. 
bir jumla boshqasiga ravon o'tadimi? va bitta xatboshidan boshqasiga? har bir 
ibora qandaydir tarzda avvalgisi bilan bog'liq bo'lishi kerak. agar siz fikrlar 
tartibini yoki paragraflarning tuzilishini yoqtirmasangiz, ularni to'g'rilang. 
qadam 9. xatolarni tekshiring. 
qayta takrorlanadigan so'zlardan, jargonlardan qoching, tinish belgilarini 
tekshiring. 
insho yozishda sizga muvaffaqiyat tilayman! 
inshoni qanday tashkil qilish kerak 
inshoni tayyorlayotganda, ushbu turdagi ish kerakli elementlarni o'z ichiga 
olganligini hisobga olish kerak. qaysi mavzu bo'yicha insho yozilmasa ham bo'lishi 
kerak: sarlavha, mazmun, kirish, bo'lim va xulosa. 

---

sarlavha muammoning mohiyatini aks ettirishi kerak. shu bilan birga, ismni uzoq 
vaqt davomida murakkablashtirmaslik kerakligini yodda tuting. 
odatda sarlavha sahifasi va tarkibga ega sahifa raqamlanmaydi, lekin bu holda, 
ushbu fikrlarni o'qituvchi yoki maktab yoki institut veb-saytida tekshiring. 
"kirish" matni 3-betdan boshlanadi. turli tadqiqotchilar nuqtai nazarini, bibliografik 
tavsifning barcha qoidalariga muvofiq tuzilgan manbani ko'rsatgan holda etkazish 
kerak. 
inshoning oxirida foydalanilgan va ilmiy manbalar ro'yxati keltirilgan 
barcha qoidalarga muvofiq tayyorlangan adabiyotlar. har bir yangi manbada uning 
seriya raqami ostida yangi satr ko'rsatilgan. 
insho odatda kamida 4 va 16 betdan ko'p bo'lmagan matnni o'z ichiga oladi. 
sahifalar soni mavzuni ochishning ob'ektiv murakkabligiga va adabiy 
manbalarning mavjudligiga bog'liq. 
matnni chop etish qog'oz varag'ining bir tomonida amalga oshiriladi. 
a4 formati (210x297 mm). 
yozish uchun varaqning chap chegarasi 35 mm, o'ng qirrasi 15 mm, yuqori qismi 
25 mm, pastki qismi esa 20 mm. 
sahifalar sarlavha sahifasidan boshlab, yuqori markazga joylashtiriladi, ammo 
sahifa raqami sarlavhaning o'zida joylashtirilmaydi. 
matn times new roman shrifti bilan bir yarim marotaba 14 pt hajmda bosilgan. 
bitta sahifada 30 tadan ko'p satr bosilmasligi kerak, har bir satrda 56-60 belgidan 
iborat so'zlar, vergullar, nuqtalar va boshqa tinish belgilarining orasidagi 
intervallar mavjud. 

---

paragraf bir santimetrga teng. 
ishning har bir bo'limi yangi sahifa bilan boshlanadi. sarlavhalar katta harflar bilan, 
sahifaning yuqori qismidan to'rt santimetr o'lchamda yozilgan. 
inshoni qanday tashkil etish bo'yicha tavsiyalarimiz sizga ajoyib bo'lishga yordam 
beradi deb umid qilamiz! 
reja tuzing 
har qanday yozma ish, har qanday matnda quyidagilar mavjud: 
"kirish" va "xulosa" so'zlari bilan biz birinchi va oxirgi paragrafni anglatamiz. 
rasmiy ravishda, matnning bu elementlari bo'lmasligi kerak. matnning birinchi 
xatboshisi yoki birinchi qismi o'quvchini ishning borishi bilan tanishtiradi, uni 
insho bag'ishlangan muammoga olib keladi. uzoq kirishga hojat yo'q - bitta yoki 
ikkita xatboshi kifoya qiladi. 
1.
asosiy qismi 
asosiy qism eng ko'p e'tibor talab qiladi. ayniqsa reja tuzishda. u boshqa tuzilishga 
ega bo'lishi mumkin: 

tezis dalili, tezis argumenti, tezis dalili va boshqalar. bunday holda, avval 
fikrni to'g'rilaymiz, keyin uni isbotlaymiz, 

teskari tuzilish (fakt-xulosa). biz vaziyatni tasvirlaymiz yoki dalillar 
keltiramiz, xulosa qilamiz. va shunday - bir necha bor. 

tezis va bir nechta dalillar (dalillar). bunday holda, bitta fikr bir nechta 
rasmlar bilan tasdiqlanadi. tezis ushbu rasmlarning boshida ham, keyin ham 
bo'lishi mumkin. 
"tezis" deganda biz muallifning inshoni o'quvchiga etkazmoqchi bo'lgan qisqa, 
to'liq g'oyasini anglatadi. dalil ostida tezisning ba'zi dalillari keltirilgan. bu 

---

hayotdagi vaziyat, yangiliklar, olimning fikri, ilmiy nazariya yoki fan tomonidan 
tasdiqlangan fakt bo'lishi mumkin. 
ideal holda, bitta argument ikkita argument bilan qo'llab-quvvatlanishi kerak. biri 
o'quvchiga tushunarsiz bo'lib ko'rinishi mumkin, uchtasi esa matnni haddan 
tashqari oshirib yuboradi. biroq, siz tezisingizga biron-bir dalil keltira olasiz - ko'p 
narsa fikrning o'ziga, hikoyaning mantig'iga, matnning hajmiga va rejasiga bog'liq. 
matnning izchilligi, aniqligi va tasvirini saqlash muhimdir. 
xulosa qilib aytganda, qoida tariqasida, ular inshoda aytilganlarning barchasini 
umumlashtiradilar. muallif, o'quvchi bilan birgalikda, natijalarni sarhisob qiladi. 
xulosalar uzoq emasligi va «boshqa joydan» kelib chiqmasligi muhimdir. xulosa - 
ishingizning asosiy qismi bilan tanishib chiqqan o'quvchi nima qilishi kerak. 
matnning asosiy tanasining tuzilishi 
asosiy qismi mantiq qonunlariga muvofiq qurilishi juda muhimdir. siz oddiydan 
murakkabga o'tishingiz mumkin, siz tahlil yoki sintez qilishingiz, deduksiya va 
indüksiya usulidan foydalanishingiz mumkin. mantiqiy matnni yaratish uchun: 
- 
tezislarni 
tuzatish, 
- 
har 
bir 
tezis 
uchun 
bir 
nechta 
dalillarni 
tanlang, 
- tezislarni mantiqiy ketma-ketlikda qurish: bitta fikr boshqasidan oqib chiqishi 
kerak. 
sizda allaqachon batafsil rejangiz bo'ladi. qolgan narsa - undagi matnni "o'stirish" - 
va sizning inshoingiz deyarli tayyor bo'ladi. ammo matn ustida ishlashni 
boshlashdan oldin, tezislar mantiqiy ketma-ketlikda joylashtirilganligini va dalillar 
etarlicha ishonarli ekanligini tekshiring. 
nimadan boshlash kerak? 

---

eng yaxshisi - matnning asosiy qismidan. kirish va xulosani yozgandan keyin 
yozish osonroq - siz inshoning asosi o'quvchiga mantiqiy va tushunarli ekanligiga 
ishonch hosil qilganingizdan so'ng. agar siz batafsil rejaga g'amxo'rlik qilgan 
bo'lsangiz, tartibda yozishingiz mumkin - bu juda oddiy bo'ladi. 
insho yozish juda dangasa, vaqt yoki xohish yo'qligi ham sodir bo'ladi. bunday 
holda siz buyurtma berishingiz mumkin. bir necha soat - va hamma narsa tayyor 
bo'ladi. 
inshoni qanday boshlash kerak 
ko'pincha notiqlik va fikrlarni qog'ozda ifodalash qobiliyatiga ega bo'lgan odam 
inshoni, shu jumladan inshoni boshlashga qiynaladi. boshlanish haqida o'ylash 
etarlicha uzoq vaqtga cho'zilishi mumkin, bu esa ijodiy ish jarayonini sezilarli 
darajada o'zgartiradi. inshoni qanday boshlash haqida bizning maslahatlarimizdan 
foydalaning. 
maslahat 1 insho yozishni boshlashdan oldin, siz g'oyani shakllantirishingiz, 
maqsadni belgilashingiz va ish uchun ma'lumot manbalarini topishingiz kerak. 
2-maslahat. freviting texnikasidan foydalaning (bepul yozish). uning mohiyati 
aqlga kelgan barcha fikrlarni tahrir qilmasdan va grammatikaga, tinish belgilariga, 
uslubga va hokazolarga rioya qilmasdan yozishdir. ijodiy inqirozni engishda va 
g'oyatda g'oyani topishda yordam beradigan ajoyib usul. 
3-maslahat. kirish qismiga e'tibor bermaslik kerak. kirish qismi asosiy qism 
yozilgandan keyin ham yozilishi mumkin. bunday holda, insho nima haqida 
ekanligi allaqachon aniq, shuning uchun kirishni yozish osonroq. 
4-maslahat. tez-tez uchraydigan variantlardan biri savoldan boshlab insho 
yozishdir, unga javob keyinroq beriladi. 
insho rejasini qanday tuzish kerak 
darhol mukammal rejani tuzishga harakat qilmaslik kerak. jarayonda uni tahrirlash 
mumkin. insho yozishda reja tuzish, shuningdek yozilgan rejaga yopishib olish 

---

shart emas. cheklovlar va qattiq chegaralar yo'qligi bu janrning afzalligi. agar 
muallif uchun qat'iy rejaga rioya qilish osonroq bo'lsa, unda siz uni tuzishga vaqt 
ajratishingiz kerak. 
barcha asosiy fikrlar rejaning fikrlari shaklida aks ettirilishi kerak. keyin, iloji 
boricha batafsilroq ma'lumot bering, har bir elementni kichik bandlarga bo'ling. 
keyin rejani qayta o'qib chiqishingiz kerak, har bir element o'z joyida va etarlicha 
batafsil ekanligiga ishonch hosil qiling. 
inshoning tuzilishi qanday 
inshoni yozish tartibi odatda uch bosqichga bo'linadi. 
har qanday yozma ish singari, inshoda ham kirish yoki kirish. 
yaxshi yozilgan kirish o'quvchini qiziqtiradi va inshoni oxirigacha o'qiydi. kirish 
qismida muammoning ta'rifi va uning mohiyati, ritorik savol, kotirovka va 
boshqalar bo'lishi mumkin. maxsus hissiy munosabatni yaratish va ko'rib 
chiqilayotgan muammoni o'quvchiga etkazish muhimdir. 
asosiy qismda ko'rib chiqilayotgan muammo bo'yicha turli nuqtai nazarlarni berish, 
masalaning tarixiga ta'sir qilish mumkin. 
odatda asosiy qism bir nechta kichik qismlardan iborat bo'lib, ularning har biri uch 
qismdan iborat: tezis (tasdiqlangan hukm) mantiqiy asos (tezisni isbotlash uchun 
foydalanilgan dalillar), pastki xulosa (asosiy savolga qisman javob). 
dalillar - bu o'quvchini muayyan nuqtai nazarning haqiqatiga ishontirish uchun 
chiqarilgan hukmlardir. bu hayotdagi turli vaziyatlar, olimlarning fikri, dalillar va 
boshqalar bo'lishi mumkin. 
dalillar quyidagi ketma-ketlikda tuzilishi mumkin: 

---

1.
bayonot. 
2.
izoh. 
3.
bir misol. 
4.
yakuniy hukm. 
5.
xulosa 
xulosa qilib aytganda, asosiy qismda keltirilgan har bir tezis uchun qilingan barcha 
xulosalar birlashtirilgan. o'quvchi keltirilgan dalillar asosida mantiqiy xulosaga 
kelishi kerak. в заключение заново приводится проблема и делается 
заключительный вывод. 
agar kirish qismining maqsadi o'quvchini qiziqtiradigan bo'lsa, unda so'nggi 
jumlalarning maqsadi umumiy rasmga yaxlitlikni qo'shish, asarni o'quvchining 
xotirasida qoldirish va tezkor aks ettirishdir. 
inshoning insho bilan farqi 
inshoni to'g'ri yozish oddiy insho yozishdan farq qiladi. shuning uchun, agar vazifa 
insho yozish bo'lsa, unda uni janrning qolgan qismidan ajratib turadigan 
xususiyatlarini hisobga olish kerak. 
badiiy asar tahlil qilingan inshodan farqli o'laroq, insho muallifning nuqtai nazarini 
va ko'rib chiqilayotgan muammoga nisbatan pozitsiyasini o'z ichiga oladi. 
shuningdek, inshoning inshodan ajralib turadigan xususiyatlaridan biri bu uning 
paradoksidir, ya'ni maqsad o'quvchilarni hayratda qoldirish, yorqin tasvirlar, 
aforizmlar va paradoksal iboralar yordamida uni hayratda qoldirishdir. 
yozish bo'yicha maslahatlar 
insholarni yozish bo'yicha barcha ko'rsatmalar tabiatan tavsiya etilgan. yuqorida 
keltirilgan ma'lumotlarni hisobga olgan holda insho 
yozish bo'yicha 

---

maslahatlarimizdan foydalaning va o'quvchini befarq qoldirmaydigan insho 
yarating. 
yozish bo'yicha maslahatlar: 
1.
insho yozayotganda, qisqa iboralarni uzoq iboralar bilan almashtiring. 
bunday holda, matn o'qilishi oson bo'lishi uchun dinamik bo'ladi. 
2.
siz murakkab va tushunarsiz so'zlarni ishlatmasligingiz kerak, ayniqsa bu 
so'zning ma'nosi notanish bo'lsa. 
3.
iloji boricha kamroq umumiy iboralardan foydalaning. insho noyob, 
individuallashtirilgan, muallifning shaxsiyatini aks ettirishi kerak. 
4.
hazilni juda ehtiyotkorlik bilan ishlatish kerak. sariqlik va jo'shqinlik 
o'quvchini asabiylashtirishi mumkin. 
5.
shaxsiy tajribangizni, xotiralaringizni va taassurotlaringizni aks ettirish 
sizning nuqtai nazaringizni va o'quvchi ishonchini tasdiqlashning ajoyib usuli 
hisoblanadi. 
6.
mavzuga va asosiy g'oyaga amal qilish kerak, undan chetga chiqmaslik va 
keraksiz tafsilotlarni tasvirlamaslik kerak. 
7.
inshoni tugallaganingizdan so'ng, uni takrorlash kerak, shunda taqdimot 
mantig'i butun rivoyat davomida saqlanib qolganligiga ishonch hosil qiling. 
8.
insholarda faktlardan, tadqiqot natijalaridan foydalanish ishonchlilik uchun 
juda yaxshi imkoniyatdir. 

---

Adabiyotlar: