5-sinf tarixdan hikoyalar

Baholash mezonlari. “ Ofarin “, “ Barakallo “, “Harakat qil” so’zlari yozilgan shakllar.

Mavzu: Tarixni o‘rganishda arxeologiyaning o‘rni.
«Arxologiya» so’zi lotin tilidan olingan bulib «arxeos» kadimgi, «logos»- fan yaxni kadimgi fan degan maxnoni bilidiradi. Arxeologiya o’lkashunoslikning va tarix fanlarining asosiy manbalaridan biridir.
Dunyo xalklarining bir necha 100 ming yillaridan beri davom etib kelayotgan tarixi bor. Lekin shu uzok tarixiy tarakkiyotning eng kadimgi 5-6 minginchi yilaridan boshlab yozma asarlar bulib undan avval xalklarda yozuv va yozma tarix bulmagan.
Yozma tarix bulgincha utgan bir necha yuz ming yillik tarixini xamda yozma tarix keyingi davr xayotini tula o’rganish zaruriyati usha davr xalklaridan kolgan byuumlarni tekshirib kurishni takaza etadi. Bunday yodgorlik buyumlarni tekshiruvchi fan arxeologiya bulib u tarixchilikning muhim bir tarmogini tashkil etadi. Arxeologiya ibtidoiy odamlar yashagan makonlarni sinfiy jamiyatdan kolgan shaxar, kishlok va mozorlar kazib yurib, tarixni asraydi. Arxeologlar kazilma usuli bilan ish kuradilar. Arxeologiya fani xali boshka fanlarga karaganda yosh bulishiga karamay dunyoda katta extibor kozongan va xammani kiziktirgan fan.
Urta Osiyoda tarixchilik uzok vaktni uz ichiga oladi. Muxam-mad Narshaxiyning «Buxoro tarixi» (bal’emiyning tarix tobore tarjimasi) kabi asarlari yozilganiga ming yildan oshgan bulsada ulardan xozir xam foydalaniladi.
Tarix maxlumotlariga karaganda tarixchilik Urta Osiyoda ju-da xam kadimdan boshlangan. Urta Osiyoda arxeologiya juda xam yosh fan.
Bir gurux progresiv rus ziyolilari- arxeologiya xavaskorlari xozirgi tarix muzeyni tashkil kilib xar joyda tuplangan arxe-ologik yodgorliklarini bu erga tuplashga kirishdilar.
Rus sharkshunosi N. I. Veselovskiy, V. B. Girgorev, I. Kalaur, V. V. Vartol’d va boshkalar shuningdek uzbek arxeologlaridan Akrampolvon Askarov va boshkalar yodgorliklarni tarix nuktai na-zaridan o’rganish ishiga tashabuschi buldilar, Urta Osiyoning chul-lari toglari va kishlok erlaridagi baxzi yodgorliklar xakidagi turli afsona va xabarlani matbuotda exlon kilish odat bula bordi. V. L. Viyatkin kadimgi vositalarni o’rganish asosida rasadxonani urnini anikladi. 1908-1909 yillarda bu joy arxeologik yul bilan kazilgan va rasadxonaning gildirak shaklidagi binosini kursi binoning buzilgan gisht va nakishlarini xamda rasadxonani sekstantidan bir kismi topildi. Bu tarix fani uchun katta yangilik buldi.
Urta Osiyoning Amudaryo etaklarida S. P. Tolstov Kadimgi Xorazm madaniyatini kashf etdi. Bu fan uchun yangilik edi. Olim kadimgi Xorazm alfbosini aniklashga muvofik buldi. SHaxarlar va kishloklardan topilgan narsalar bundagi madaniyatni porlok bulganidan dalolat beradi.
A. YAkubovskiy Urta Osiyoning urta asrlardagi eng muhim shaxarini ijtimoiy topagrafiyasini anikladi. Urta Osiyo arxeologiyasini o’rganishda Masson, SHishkin, Gulomov asarlari katta axamiyatga ega. Smirnov doimiy kazshlar utkazib Volga Bulgoriyasini tekshirdi. Ibtidoiy jamoa davri odamzotning paydo bulishidan to mulkiy jamiyat vujuda kelishidan bulgan davrni uz ichiga oladi. Ibtidoiy kishilik jamiyati uch davrga bulinadi: tosh, bronza va temir asrlari bulgan. O’zbekiston teritoriyasidagi Far-gona vodiysida Xaydorkon kishlogi yakinida arxeolog Islomov Sel- ungur gorini topdi. Ushbu topilma munosabati bilan kadimgi tosh davri odamni urta osiyo teritoriyasida yashagan degan ishonch bildi-rildi. Topilgan suyaklarga karaganda bu odam gor ayigi, gor koplo-ni, oxu, eshak kabi xayvonlarni ovlagan. Janubiy Turkmanistonda Toshkent oblastining bustonlik rayonida va Fargonada kayrkum chulida Ashel davridan tortib must’e va undan keyingi davrlarda yashagan odamlarda juda kup kurollar topilgan bulib xozirgi res-publika tarix muzeyida saklanmokda.