5-savol Yuridik texnik qoidalarning rivojlanish tarixining qadimgi davr va

                                          44-kazus 

Davlat  va  huquq  nazariyasi  moduli  bo'yicha  dars  mashg'ulotlari  davomida 

talaba Sobirov “Norma ijodkorligi”, “Qonunchilik texnikasi” va “Yuridik texnika” 

modullarining  predmet  va  metodlari  o'zaro  bir  biriga  yaqin  hisoblanishini,  shu 

sababli  bu  modullarni  fanlar  majmui  sifatida  Davlat  va  huquq  nazariyasi  moduli 

doirasida o'tilishi maqsadga muvofiq ekanligini bildirib o'tdi. Muqobil yo'l sifatida 

ularning  barchasini  yagona  “Huquq  ijodkorligi”  deb  nomlanuvchi  mavzuga 

birlashtirishni taklif etdi. 

Biroq, talaba Shodiyorova  Sobirovning  fikriga qo'shilmasligini, Yevropa  va 

AQSH  mamlakatlarining  oliy  ta'lim  muassasalarida  “Legal  writing”,  “Academic 

writing”  modullari,  Mustaqil  Davlatlar  Hamdo'stligi  mamlakatlarida  esa  asosan 

“Norma  ijodkorligi”  hamda  “Yuridik  texnika”  modullaridan  dars  mashg'ulotlari 

olib borilishini tushuntirib berdi.  

“Norma  ijodkorligi”,  “Qonunchilik  texnikasi”  va  “Yuridik  texnika” 

modullari perdmetlarini tahlil eting. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

---

Bizga taqdim etilgan kazusda “Norma ijodkorligi”, “Qonunchilik texnikasi” 

va  “Yuridik  texnika”  modullari  perdmetlarini  tahlil  etish  vazifasi 

yuklatilgan.Mazkur modullarning predmetini tahlil etishdan,ushbu modularga ta’rif 

berib olamiz: 

 L.M.Boyko  yuridik  texnikaga  quyidagicha  ta'rif  beradi:  “Yuridik  texnika 

deganda-normativ huquqiy hujjatlar loyihalarini tayyorlashning sof texnik jihatlari 

ya'ni  huquqiy  hujjatlarni  rasmiylashtirish  va  tuzish  bilan  bog'liq  uslubiyotga 

tegishli 

barcha 

masalalarni 

tushunish 

lozim”. 

A.X.Saidov 

va 

SH.N.Ko'chimovlarning  fikricha,  “yuridik  texnika  -  normativ-huquqiy  hujjat 

loyihalarini  tuzish  bo'yicha  qoida  va  usullar  yig'indisi,  hujjatning  ichki  tuzilishi, 

uning  tili  va  uslubi,  huquqiy  atamashunoslik  (yuridik  terminologiya),  qonun 

loyihalarini  bir  tildan  ikkinchi  bir  tilga  tarjima  qilish  san'ati  haqidagi  bilimlar 

majmuidir. 

Norma  ijodkorligiga  norma  ijodkori  tomonidan  yagona  qonun  hujjatlari 

tizimini  yaratish,o’zgartirish  va  uning  muayyan  elementlarini  shakllantirish  va 

takomillashtirish  yuzasidan  chiqariladigan  huquq  normalarini  normativ-huquqiy 

hujjatlar  matnida  ifoda  etishda  qo’llaniladigan  tamoyillar,usul  va  vositalar  tizimi 

sifatida ta’rif berish mumkin. 

Qonunchilik  texnikasiga  qonun  ijodkorligi  texnikasi,  ya'ni  qonunshunos 

tomonidan  yagona  qonunchilik  tizimini  yaratish,  o'zgartirish  va  uning  muayyan 

elementlarini  shakllantirish  va  takomillashtirish  yuzasidan  chiqariladigan  huquq 

normalarini  normativ  huquqiy  hujjatlar  matnida  ifoda  etishda  qo'llaniladigan 

tamoyillar, usul va vositalar tizimi sifatida ta'rif berish mumkin. 

Mazkur  ta’riflardan  ko’rinib  turibdiki  norma  ijodkorligi  va  qonunchilik 

texnikasi deyarli bir xil tushunchalar chunki ularga adabiyotlarda berilgan ta’riflar 

ham  deyarli  bir  xil  deyishimiz  mumkin.Quyidagi  manbada  yuridik  texnikaga 

quyidagicha ta’rif berilgan: 

Yuridik  texnika  –  bu  muayyan  mamlakatda  vakolatli  davlat  organlari 

tomonidan 

normativ-huquqiy 

hujjatlarni 

ishlab 

chiqish, 

qabul 

qilish, 

rasmiylashtirish,  amaldagilariga  tegishli  o'zgartish  va  qo'shimchalar  kiritish, 

---

eskilarini bekor qilishda hamda individual yuridik hujjatlar, ya'ni huquqni qo'llash 

hujjatlarini  qabul  qilish  jarayonida  foydalaniladigan  uslublar,  usullar,  yo'llar  va 

vositalar, shuningdek amaliy ko'nikmalar majmuidir. 

Yuridik  texnikaning  eng  muhim  talablaridan  biri  –  bu  har  bir  yaratilgan 

normativ-huquqiy  hujjat,  eng  avvalo  mantiqiy  muntazamlikka  asoslangan  holda, 

bir-biriga  bog'liq  va  har  biri  oldingi  normaning  mazmunidan  kelib  chiqadigan 

normalar tizimidan iborat bo'lishi kerak.  

Boshqacha qilib aytganda, har bir norma yaxlit bir tizimning mustaqil, biroq 

o'zigacha  va  o'zidan  keyingi  normalarga  mazmunan  bog'liq  birligi  sifatida 

joylashtirilishi  lozim.Bunda,  normativ-huquqiy  hujjatning  biron-bir  normasi 

boshqa  normaga  mazmunan  zid  kelmasligini  ta'minlash  muhim  ahamiyatga  ega. 

Har  bir  norma  yagona  tizimning  bo'g'ini  sifatida  normativ  hujjat  yo'nalishiga  mos 

kelishi  lozim.  Biroq  bu  fikr,  bir  normativ-huquqiy  hujjat  ichida  ziddiyat  bo'lmasa 

bo'ldi,  degani  emas,  albatta.  Alohida  olingan  normativ-huquqiy  hujjat  yaxlit 

qonunchilik  tizimidagi  barcha  huquqiy  normalarga  zid  kelmasligi  lozim.  Shu 

jihatdan  olganda,  huquqiy  tizimda  o'zaro  ziddiyatlar  bo'lmasligiga  erishish  hamda 

huquq ijodkorligining samadorligini oshirishda yuridik texnika muhim ahamiyatga 

egadir.

4

  Demak,mazkur  manbalar  orqali  “Norma  ijodkorligi”,  “Qonunchilik 

texnikasi” va “Yuridik texnika” tushunchalari haqida ma’lumotga ega bo’ldik.Endi 

mazkur  modullarning  predmetini  o’rganib  chiqamiz.bu  haqida  quyidagi  manbada 

shunday deyilgan: 

Fanda  tarkib  topgan  umumiy  qoidaga  muvofiq  barcha  yuridik  fanlar  uchta 

katta  guruhga  bo'linadi.  Bular  fundamental  tarixiy-nazariy  (davlat  va  huquq 

nazariyasi,  davlat  va  huquq  tarixi,  siyosiy  va  huquqiy  ta'limotlar  tarixi),  tarmoq 

(davlat  (Konstitutsiyaviy)  huquqi,  ma'muriy  huquq,  moliya  huquqi,  fuqarolik 

huquqi,  oila  huquqi,  fuqarolik  protsessi,  mehnat  huquqi,  ijtimoiy  ta'minot  huquqi, 

qishloq  xo'jalik  huquqi,  yer  huquqi,  jinoyat  huquqi  va  boshqalar),  maxsus  yuridik 

fanlar  (kriminalistika,  sud  buxgalteriyasi,  sud  tibbiyoti,  sud  psixologiyasi  va 

boshqalar). 

                                                

4

 H.Saburov,Sh.Saydullayev.Davlat va huquq nazariyasi.O’quv qo’llanma.Toshkent.:TDYU. 2011 y.183 bet 

---

Ta'kidlash  joizki,  yuridik  fanlarni  tasniflashda  boshqacha  yondashuvlar  ham 

mavjud. Mazkur  fanlar tizimida qonunchilik texnikasi  fanining o'rnini belgilashda 

olimlar o'rtasida yakdil fikr shakllanmagan. Ko'pchilik olimlar ushbu fanni “Davlat 

va  huquq  nazariyasi”  fani  doirasida  o'rganiladigan  institut  sifatida  qaraydilar. 

A.S.Pigolkinning fikricha, yuridik texnika fanini “Davlat va huquq nazariyasi”dan 

ajratish lozim. Yuridik texnika fani “Davlat va huquq  nazariyasi” va soha-tarmoq 

yuridik fanlari yuzasidan chop etilayotgan darslik va qo'llanmalarda alohida mavzu 

sifatida  kiritilgan.  MDHning  ayrim  oliy  yuridik  o'quv  yurtlarida  mazkur  o'quv 

kursi “Yuridik texnika”, “Huquq ijodkorligi texnikasi” va “Qonunchilik texnikasi” 

nomlari bilan o'qitilib kelinmoqda. Darhaqiqat, qonunchilik texnikasiga “Davlat va 

huquq nazariyasi” fani doirasida huquq  ijodkorligi jarayonida, xususan, normativ-

huquqiy  hujjatlarni  tayyorlashda  qo'llaniladigan  usul,  uslub  va  vositalar  yig'indisi 

sifatida qaraladi. Bugungi kunda ushbu masalalar doirasi kengayib, uning o'rganish 

obyekti  va  metodologiyasi  shakllanib  kelayotganligini  e'tiborga  oladigan  bo'lsak, 

qonunchilik  texnikasini  alohida  fan  sifatida  yuzaga  kelayotganligining  guvohi 

bo'lamiz.Tegishli  adabiyotlarni  tahlil  qilish  orqali  yuridik  texnika  va  qonunchilik 

texnikasi kabi atamalarga duch kelamiz. Shu o'rinda tabiiy bir savol tug'iladi, ya'ni 

bu  ikki  atamaning  o'zaro  farqi  nimada,  ular  qamrab  oladigan  masalalar  doirasi 

qanday? 

Bu  atamalarning  nomidan  ham  ko'rinib  turibdiki,  yuridik  texnika 

tushunchasi  qonunchilik  texnikasi  tushunchasidan  kengroq.  Zero,  yuridik  texnika 

bu  –  har  bir  mamlakatda  vakolatli  davlat  organlari  tomonidan  normativ-huquqiy 

hujjatlarni  ishlab  chiqish,  qabul  qilish,  rasmiylashtirish,  amaldagilariga  tegishli 

o'zgartish  va  qo'shimchalar  kiritish,  eskilarini  bekor  qilishda  hamda  individual 

yuridik  hujjatlar,  ya'ni  huquqni  qo'llash  hujjatlarini  qabul  qilish  jarayonida 

foydalaniladigan  uslublar,  usullar,  yo'llar  va  vositalar,  shuningdek  amaliy 

ko'nikmalar  majmuidan  iboratdir.Shuningdek,  yuridik  fanda  yuridik  texnika 

tushunchasiga  nisbatan  keng  va  tor  ma'nodagi  yondashuvlar  ham  mavjud.Yuridik 

texnika  deganda,  keng  ma'noda,  P.Sandevurning  fikricha,  fuqarolik  jamiyatining 

boshqaruv organlari ko'zlaydigan  maqsadlarni  tegishli  vositalar  va usullar  majmui 

---

orqali  huquqiy  normalar  oqimiga  moslashtirish  va  ushbu  normalarni  ijro 

qilinishiga erishish tushuniladi.Tor ma'noda esa yuridik texnika tushunchasi huquq 

tilini ishlatish, yuridik fikrlash shartlarini belgilaydigan va aniqlaydigan masalalar, 

yoki har-xil texnik usullar va qoidalarni qo'llash bilan chegaralanadi . 

Qonunchilik  texnikasi  esa  yuridik  texnikaning  tarkibiy  qismi  bo'lib,  u  qonunlarni 

qabul  qilish,  rasmiylashtirish  va  e'lon  qilish,  hamda  ularga  o'zgartish  va 

qo'shimchalar  kiritish,  eskirganlarini  bekor  qilish  jarayonida  rioya  etilishi  lozim 

bo'lgan qator talablar, qoidalar, usul va yo'llar yig'indisidir.Binobarin, qonunchilik 

texnikasi  qonun  yaratish  jarayonining  mukammalligini  ta'minlashga  qaratilgan 

qoidalar va talablar yig'indisidir .  

Qonunchilik  texnikasi  fan  sifatida  o'z  ichiga  quyidagi  institutlarni  qamrab 

oladi:  



  qonun ijodkorligining asosiy tamoyillari; 



  huquqiy  tartibga  solish  zaruriyatini  anglashning  asosiy  uslublari  va  uni 

amalga oshirish vositalari; 



  normativ-huquqiy  hujjatlarning  matnida  huquq  normalari  mazmunini  ifoda 

etishning texnik usullari va qoidalari; 



  qonunning mantig'i, tili va uslubi; 



  qoanunchilik  tizimini  shakllantirishga  ta'sir  o'tkazuvchi  asosiy  tashqi 

omillar; 



  normativ-huquqiy  hujjatlarni  tizimlashtirish  va  takomillashtirishning  asosiy 

usul va qoidalari; 



  qonun ijodkorligi natijalarini tahlil etishning texnik qoidalari .  

 Demak,  qonunchilik  texnikasining  predmetiga,  qonun  ijodkorligi  texnikasi,  ya'ni 

qonunshunos  tomonidan  yagona  qonunchilik  tizimini  yaratish,  o'zgartirish  va 

uning  muayyan  elementlarini  shakllantirish  va  takomillashtirish  yuzasidan 

chiqariladigan huquq normalarini normativ huquqiy hujjatlar matnida ifoda etishda 

qo'llaniladigan tamoyillar, usul va vositalar tizimi sifatida ta'rif berish mumkin.

5

 

Yuridik texnika fan sifatida o'z ichiga quyidagi institutlarni qamrab oladi:  

                                                

5

 Najimov M,Saydullayev Sh.Qonunchilik texnikasi.O’quv qo’llanma.:T,TDYU. 2009 y.183 bet 

---



  huquq ijodkorligining asosiy tamoyillari; 



  huquqiy  tartibga  solish  zaruriyatini  anglashning  asosiy  uslublari  va  uni 

amalga oshirish vositalari; 



  normativ-huquqiy  hujjatlarning  matnida  huquq  normalari  mazmunini  ifoda 

etishning texnik usullari va qoidalari; 



  hujjat mantig'i, tili va uslubi; 



  qonunchilik tizimini shakllantirishga ta'sir o'tkazuvchi asosiy tashqi omillar; 



  normativ-huquqiy  hujjatlarni  tizimlashtirish  va  takomillashtirishning  asosiy 

usul va qoidalari; 



  huquq ijodkorligi natijalarini tahlil etishning texnik qoidalari. 

Yuridik  texnikaning  ham  predmetiga  huquq  normasini  ishlab  chiqish  bilan 

bog’liq  bo’lgan  tamoyillar  va  uslublar  kiradi  deb  aytishimiz  mumkin.Ahamiyatli 

jihati  norma  ijodkorligining predmeti  ham huddi  shu  tamoyillar  va  uslublarni  o’z 

ichiga  oladi.Bu  xususida  shunday  deyilgan:norma  ijodkorligining  predmetiga, 

norma ijodkori tomonidan yagona qonun hujjatlari tizimini yaratish, o'zgartirish va 

uning  muayyan  elementlarini  shakllantirish  va  takomillashtirish  yuzasidan 

chiqariladigan huquq normalarini normativ huquqiy hujjatlar matnida ifoda etishda 

qo'llaniladigan tamoyillar, usul va vositalar tizimi sifatida tushunish mumkin.

6