|
149.Motivatsiya haqidagi umumiy tasavvurlar:Baxt har doim emas, nima istaysiz, lekin har doim nima qilayotganingizni istashingiz kerak (sher tlinstoy). Motivatsiya (motivotio) shaxsni harakatlarni bajarishga undash rag'batlantiruvchi tizimdir. Bu fiziologik tabiat, boshqariladigan shaxs psixikasi va hissiy va xatti-harakatlar darajasida namoyon bo'lgan dinamik jarayoni. Birinchi marta A.Shitsenyuer ishida "motivatsiya" tushunchasi ishlatilgan. Motivatsiyani tushuntirish uchun ilmiy asosda, savollarga javob beradigan ko'plab farazlar mavjud: • nima uchun va insonning harakatlari tufayli;• shaxsiy ehtiyoj qondirishga qaratilgan; • nima uchun va qanday qilib alohida harakat strategiyasini tanlaydi;• shaxsning inson uchun sub'ektiv ahamiyatga ega bo'lgani qanday natijalarga olib keladi;• nima uchun ba'zilar bilan taqqoslaganda ba'zi odamlar shunga o'xshash qobiliyatlarga ega va bir xil imkoniyatlarga ega bo'lgan ushbu sohalarda muvaffaqiyat qozonishlari mumkin. Bir guruh psixologlar ichki motivatsiyaning asosiy roli haqidagi nazariyani - inqirozni boshqaradigan mexanizmlar bilan bog'liq. Boshqa olimlarning fikriga ko'ra, motivatsiyaning yetakchi sababi atrof-muhitdan ta'sirga ta'sir etuvchi jiddiy tashqi omillardir. Uchinchi guruhning e'tiboriga qaratilgan asosiy sabablar va ularning tug'ma va sotib olingan omillarini tizimlashtirishga qaratilgan. To'rtinchlikning yo'nalishi motivatsiyaning mohiyatini o'rganish: boshqa omillar tomonidan boshqariladigan faoliyat uchun energiya manbai sifatida insonning xatti-harakati yo'naltirilganlikning asosiy sababidir. Misol, odat. Aksariyat olimlar motivatsiya tushunchasi ichki omillar va inson xatti-harakatlarini aniqlaydigan tashqi imtiyozlar asosida tizim sifatida belgilaydi: •harakat yo'nalishi vektori;• kollence, bag'ishlanish, ketma-ketlik, harakat; • faoliyat va himoya qilish; • tanlangan maqsadlarning barqarorligi. Ehtiyoj, niyat, maqsad. Axborotning maqsadi psixologiyaning asosiy tushunchalaridan biri bo'lib, olimlar turli nazariyalardagi turli xil shakllarda tushuniladi. Motivot (ko'chirish) - bu shartli ideal mavzu, aylanma xususiyati, buning sababi shundaki, shaxsiy faoliyat yo'naltirilgan. Motazot inson tomonidan o'ziga xos tajriba sifatida qabul qilinadi, bu esa ehtiyojlar mavzusining yutuqlari yoki noroziligi yoki ushbu holatdan to'liq bo'lmagan qoniqish emas. Muayyan niyatni ta'kidlash va xabardor qilish uchun, shaxs ichki maqsadli ishlarni amalga oshirish kerak. Faoliyat nazariyasida A.Leontiev va S.Rubinshteyn tomonidan berilgan sababni eng oddiy ta'rifi taqdim etadi. Etakchi olimlarning xulosasiga binoan: motiv aqliy jihatdan "aniqlangan" Uning mohiyatidagi sabab zarurlik va maqsad kontseptsiyasidan juda yaxshi hodisa. Ehtiyoj mavjud noqulaylikdan xalos bo'lish uchun ongsiz istakdir. Maqsad ongli maqsadli harakatlarning kerakli natijasi. Masalan: ochlik - bu tabiiy ehtiyojdir, oziq-ovqatni olish istagi sabab va ishlov berishning xulq-atvori maqsaddir. Zamonaviy psixologiyada motivatsiyani tasniflashning turli usullari qo'llaniladi. tashqari va ichki motivatsiya. Tashqi motivatsiya (Tashqi) ob'ektning tashqi omillari ta'siridan kelib chiqadigan mototlarning bir guruhi: Muayyan faoliyat tarkibiga bog'liq bo'lmagan holatlar, sharoitlar, imtiyozlar. Intrinus motivatsiyasi (Ichki) shaxsiy sabablarga ko'ra shaxsiy sabablarga ega: ehtiyojlar, istaklar, intilishlar, diqqatga sazovor joylar, manfaatlar, installyatsiyalar. Ichki motivatsiya bilan, shaxs harakat qiladi va tashqi sharoitlarda boshqarilmaydi.Ushbu parchalanishning maqsadga muvofiqligi bo'yicha muhokama mavzusi X.Xekxauzenning ishida, zamonaviy psixologiya nuqtai nazaridan, bunday munozaralar bu kaltaklangan va xrakli deb baholanmoqda. Jamiyatning faol a'zosi bo'lgan kishi, yechimlar va harakatlarni tanlashda atrofdagi jamiyatning ta'siridan mutlaqo mustaqil bo'lolmaydi.Ijobiy va salbiy motivatsiya. Birinchi shakli ijobiy xususiyatni rag'batlantirish va taxminlar, ikkinchisi - salbiy. Ijobiy motivliklarning namunalari: "Agar biron bir harakatni bajarsam, men bunday ish haqini olaman", "Agar men bunday qilmasam, mukofot beraman." Salbiy motivatsiya misollari tasdiqlanishi mumkin; "Agar men buni qilsam, ular meni jazolamaydilar", agar men shu tarzda harakat qilmasam, ular jazolanmaydilar” Motivatsiya xulq-atvorni psixologik va fiziologik boshqarishning dinamik jarayoni bo’lib, unga tashabbus, yo’nalganlik tashkilotchilik, qo’llab-qo’vvatlash qiradi. Ta’lim jarayonida o’hish motivlari "nima uchun” "nimaga?', "qanday maqsad bilan?" kabi savollar asosida yuzaga keladi. Motivlar birinchidan, o’quv faoliyatiga undasa, ikkinchidan, maqsadga erishish uchun zarur yo’l va usullar tanlashga yordam beradi. O’quv faoliyatida o’quv motivlar o’quvchilar tomonidan tanlanib, ular o’quvchining maqsadi, qiziqishi, kelajak rejalari bilan bevosita bog’liq bo’ladi. Yosh xususiyatlaridan kelib chiqqan holda o’quv motivlari turli yosh davrlarida turlicha bo’ladi. Motivatsiya inson xulq-atvori uning bog’lanishi, yo’nalishi va faolligini tushuntirib beruvchi psixologik sabablar majmuini bildiradi. Bu tushuncha u yoki bu shaxs xulqini tushuntirib berish kerak bo’lganda ishlatiladi. Shaxsning jamiyatda odamlar orasidagi xulqi va o’zini tutishi sabablarini o’rganish tarbiyaviy ahavmiyatga ega bo’lgan narsa bo’lib, masalani yoritishning ikki jihati farqlanadi; a) ichki sabablar, ya’ni xatti-harakategasining sub’yektiv psixologik xususiyatlari nazarda tutiladi (motivlar, ehtiyojlar, maqsadlar, mo’ljallar, istaklar, qiziqishlar). b) tashqi sabablar, ya’ni faoliyatning tashqi shart-sharoitlari va holatlari. Bular ayni konkret holatlarni kelib chiqishiga sabab bo’ladigan tashqi stimunlardir. Shaxs xulq-atvorini ichkaridan, ichki psixologik sabablar tufayli boshqarish odatda shaxsiy dispozitsiyalar ham deb yuritiladi. Shaxs tomonidan anglanilishi yoki anglanmasligi ham mumkin. Ba’zan shuday bo’ladiki, shaxs o’zi amalga oshirgan ishi yoki o’zidagi o’zgarishlarga nisbatan shakllangan munosabatning haqiqiy sababini o’zi tushunib yetmaydi “nega? Degan savolga o’zim ham bilmay qoldim, bilmayman deb javob beradi”. Bu anglanmagan dispozitsiyalar yoki ustanovkalar deyiladi. Agar shaxs biror kasbga ongli tarzda qiziqib, uning barcha sir-asrorlarini egallash uchun astoidil harakat qilsa, unda vaziyat boshqacharoq bo’ladi, ya’ni dispozitsiya anglangan ongli hisoblanadi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
