5. Психологик билимларнинг системаси

121.Темпераментга оид замонавий тадкикотлар. Тemperament - inson shaxsining alohida xususiyati bo‘lib, shaxsning emotsional qo‘zg‘aluvchanligi, psixik faoliyat tezligi, histuyg‘ulaming ifodalanishi, muloqotga kirishuvchanlikni ifodalovchi, nisbatan barqaror tug‘ma xususiyat hisoblanadi. Har bir insonda temperamentning o‘z tipi, uning asosida yotgan asab tizimi xususiyatlari juda barqaror bo‘ladi. Psixikaning individual jihatidan o’ziga xos, tabiiy jihatdan shartlashgan dinamik ko’rinishlari mamnun kishining temperamenti deb ataladi. Individuallik - shaxsning subyektiv va ijtimoiy mohiyatini ifodalashdagi o‘ziga xos xususiyat bo‘lib - temperament, xarakter, qobiliyat, iste’dod va geniylik sifatlariga bo‘linadi. Har bir inson takrorlanmasdir, shuning uchun har bir inson o‘z sifat va xususiyatlari bilan bir-biridan ajralib turadi. Masalan, bir xil temperamentli insonlarda ularning qobiliyatlari turlicha va xarakterlari har xil bo‘lishi mumkin. Rus olimi I.RPavlov o‘zining “Asab tizimining tiplari” nomli ta’limotini kashf etdi. Akademik I.P.Pavlov asab tizimining kuchli, muvozanatsiz - xolerik, kuchli, muvozanatli, epchil - sangvinik, kuchsiz, ta’sirchan - melanxolik, kuchli, muvozanatli, sust - flegmatik kabi 4ta umumiy tiplarini aniqladi. Yangi Zellandiyada bo‘lib o‘tgan tadqiqotlarning birida 900 ta odamning hayoti kuzatildi. Bu o‘tkazilgan tadqiqotlarda shuni aniqlashdiki, ruhan faol va impulsiv 3 yoshli bolalar 21 yoshida yanada agressiv, urushqoq bo‘lib voyaga yetgan. Sust 3 yoshli bolalar esa 18 yoshdan keyin yanada ehtiyotkor va qat’iyatsiz bo‘lib o‘sgan. Yillar davomida jur’atsiz, sust bolalar o‘zlarini erkin tutishni o‘rganishadi, lekin dadil va jur’atli bolalarning hammasiyam uyatchan va tortinchoq bo‘lavermaydi.