5-мавзу: XVII асрдан XIX асрнинг ярмигача тарбия, мактаб ва педагогик фикрлар ривожи. Режа

5.4.Мунис Хоразмийнинг “Саводи таълим” асари – ҳуснихатга доир дастлабки қўлланма сифатида.
Мунис ўз даврининг етук мурабий шоири сифатда болаларнинг саводхонлигини ва ҳуснихатни яхшилаш йўлида кўп изланади ва ёшларга ҳуснихатдан талим бериб, “билганча суриб қаламни ҳар ён, талим ишин айлар ерди осон” дейди. “Билимнинг ешиги алифбе” деганларидек, Муис ҳам талимдаги муваффақиятларнинг гарови савод еканлигини тушунган ва шунинг учун “умумий арқом” ёзув илмини ярацҳга бел боғлаган.
Муниснинг “Саводи талим” асари ана шу тарзда 1804 йил 6 декабрда вужудга келади. Мазкур рисола назарий малумотлар ва машқларни ўз ичига олган. Рисола икки қисмдан таркиб топгандир. У “Саводи талим”нинг назарий қисмида ўзигача мавжуд бўлган болаларга хат-савод ўргатувчи рисолаларнинг барча нуқсон ва камчиликларни очиб ташлайди ва ески рисола билан ўзи яратаётган рисолани бир-бири билан таққослаб, ески рисоланинг ўша кунги талабларга жавоб бера олмаслигини илмий-назарий жиҳатдан асослаб беради. Рисоланинг иккинчи қисмида араб алифбосидаги ҳар бир ҳарфнинг ёзилиш услубини марифий-дидактк нуқтаи назардан содда қилиб тушунтришга ҳаракат қилади.
5.5.Муҳаммад Содиқ Қош-ғарийнинг “Одоб ас-солиҳин” асари – юксак маънавий-ахлоқий сифатларни ёритувчи манба.
Муҳаммад Содиқ Қошғарийнинг “Одоб ас-солиҳин” (“ЙАхши кишилар одоби”) асари кундалик турмушимизда ҳар куни ҳар дақиқада билиш зарур бўлган турмуш одобига оид хулқ-одоб қоидаларининг мажмуидир. Асар туркий тлда ёзилган бўлиб, муқаддима, етт боб ва хотмадан иборат.
Асарнинг муқаддимасида унинг мақсади сифатда инсонга яхши хулқ егаллаши зарурлиги такидланади ва у одоб қоидаларини егаллаб олмаса ва яхши хулқ билан одобли ва тоза бўлмаса, нафақат ўзига, балки бутун дунёга ёмонлик тарқатади, дейди ва қуйидаги маснавийни келтради:
Адабсиз на ўзи учун ёмонлик қилади,
Балки бутун дунёга ўт қўяди.
“Одоб ас-солиҳин” асарида баён етлган ботний ва зоҳирий қоидалар:
1. Саломлашиш ва рухсат сўраш одоби.
2. Мулоқот одоби.
3. Ухлаш ва йўл юриш одоби.
4. Суҳбатлашиш одоби.
5. Эр-хотн одоби.
6. Тозалик қоидалари.
7. Меҳмон куцҳ одоби.
8. Зиёфат ва овқатланиш одоби.
9. Сафар қоидалари.